UNIV OF TX AT AUSTIN - LIB STORAGE 04335441 agSäm - -„-ar, jîÂWtSv^;rr:-;:^ÂÆS- “- •■ •JKÄS 5» ;• : : a&sjsfiS; (Æ : EffiSSjfcSKijSS *J*?F9i Sr^ ,zzgz$l?'^<« ^ 3Bg* :rnr KäSnaqB«^ >— ü:;,: •^*4V’|gf*' ie:»25fft*~~"ps'- .^ ,. wy ■ w ijy. j.vpu UWU'.I'JXWP"! 1 M ytftiiw »»iyf Jir ’-a*v i ►iCi » t»— • • . • r* ■ ' • ' ' •to.T*-*#,4*V*,JVl *■' -■+r*^ rr*’<‘w* »«Oï Vr'M **|Vf!' t feÖfÄÉr 3 ïlîf jiHî» lyæilsæ Nl?»ill*/fc> •'/' H{$î>îv5i3w$r • »•' ■ ^RrjjÉäTJJ ■sîrZ^jr**- k . . >?r9it,!^S5^igS^^S:
» »
• • *»•
u •*■•' *'
»„,_... XMc***
r.n '>■"- 1 "
>*W*j****»*-'V^
»i.- '
»t '«'“»■- '“'T, ,J.
•tt* n*n »r ,
«... .J \
per
OC*"
Ç(x) ~ Ç(o) -f- x . (p\o ) -{- — . (p'\o ) -{- Ac. ,
Aå
e! inde cp\x) = (p'(o) -f- x . . 1) substitutis, in qua,
cum x et e . ç(o) tantum non evanescant , fractionem adeo
1 -f- x
1 -T ? $
dç
unitati æquaiem statuere licet, prodibit tandem
: — s. , ex qua cuilibet in atnios-
phæra Telluris altitudini — x . a convenientem liceat de-
finire aeris densitatem, una etiamnum insigniter se cum
simplicitate commendat, tum exacta fere adamussim ra-
tione, epia refractionibus satisfacit tam terrestribus, quam
coelestibus; scilicet
h — x
h — p x
2 + 77-?(0)
(9)
ulïï scilicet si altitudinem b arôme tri ponamus — I?, ei tem-
peraturam ex indicio thermometri centesimatis — 4~ ^°? Ci’^
B 800
( p(o ) =
om . 7G ’ S00 4- ’
H H / 0™. 95(800 -f 3/)
et hide
• + 4 (IUI« h -
l 1 Vl + s.0(o)/ (l + s. . a
\ 1 -f- S’Ç(o)j
(l +
ï — e$(o)
1 -p e(p(o)
.2
H
— s.(p(oy
2 ? . @(o) I
“f
4e. ; :zz —
r
. , . d-p ~
Odx
r(l + .v)2
§. 31.
Allatæ modo æquatlones generatim admodum, quamvis
implicite, eam definiunt rationem, qua densitates ex data
qualibet pro elasticitatibus specificis, et vicissim elasticitates
specificas ex data qualibet pro densitatibus functione, con-
cessis scilicet quadraturis, semper eruere liceat; idcoque
sic altera nobis se jam etiam offert in ipsam atmosphæræ
dispositionem inquirendi ratio, ea scilicet, qua denique ip-
sæ hæ elasticitates spccificæ, atque ex Siac facili admo-
dum negotio deducendæ temperaturas ab ca pendeant, ad
quam easdem supra libellam maris consideremus elevatio-
59
nem. Tum y ero , quo a simplicioribus, ut fieri solet, ad
composita magis progrediamur , prima sane omnium ea
consideranda est hypothesis, qua elasticitates specificae eae-
dem esse statuantur pro universa atmosphæra; et quidem
cum sic fiat
~ , sive d\p = 0 ,
et inde per aequationem (18)
\p(o) . d(p “ —
(pdx
r (1 +x)2 5
fiet adeo, per integrationem ita institutam, ut prodeat
(p — ç(o) , sumendo scilieet x o ,
/ (p \ X
Logar. Hyp. I ] ~ — •
\ Ç(o) ) r.\i(o)[l
+ *]
ideoque profecto
(
» + “
X ‘
X'
(19)
T.xf/io) r. \J,(o)
-f $Cc
•J.. (19. i)
quae denique formula si per dx multiplicetur, tum vero
oriundum adeo dilferentiale (pdx ita integremus, ut evane-
scat integrale J'qdx sumendo x z=z o , fiet utique
t
60
j'cpdx sr r .\p(o).<ß(o)^l + 2 r.\f/(o)— 6r2 — <
T-yp(o)
I \ r4(o)
— £(o) 2r . \l/(o) . X 4- a»2 1 . c
4- (P(o) ^6 r2 .^p(o)2 'X -J- 3r. \p(n).x2 , e
I (2°)
X
!
Jam quod ad æquationcm attiuct (19), patebit utique
T . 4,[0)
ex ea , ((pdx)~ r. 4(°)* (p(o). e (1+ 2r.\(/(o) — 6r2.\^(o)2]
X
T
-{- Ç[o) . e • (2 r . \|;(o) . x -f- xz )
(20.2)
X
-t(0)
— Ç(n) . e •(6t2.\J/(o)2 #-f- 3r.\|/(o)^2-{"^3)
ideoque cum sit profecto
b : B =[' {$dx) \J~ {$dx) ,
fiet adeo tandem
7
.r
+
b ; R zzz (■
4{o)
* ( 1 2 t • — Or2 . \]s(u)2 ) : ( 1 -f 2r . \J,(o)
V 2 X *
6 t2 . \}y(o)2 -j- 2 * — ■ - 0 t . 4-00 . a; - 3 x2 — - )
T . 4 (°)
• 4(°)
j?
+
r . dx) ,
igitur liet tandem
h
b : B zzz (\J,(o) : yp)
. 4>{o)
unde
69
Log. b
Log. B —
h
t. 4(4
(Log. 4(4 — Log. 4)
atque ex Sioc adeo
h ZZZ T . x|/(o)
Log. b — Log. B
(Log. b
Log. 4(
4 '(°) — LoS ■ 4
(24)
tum vero sic denique
h a
X . a
[4(4 - 4]
4(0)
= ro [4(o) — 4] •
Log. b
— Log. B \
i— Log. 4 J
(25)
^Log. 4(4
Quo jam ista ad observationes Gay-Lussaciï applice-
mus, erit
b = 0"*. 7628261, J? = 0™. 3299572,
/(o) = -j- 30°. 8, t = — 9°. 5 ,
4(o) = 1.0751807, 4 — 0.9295180,
4(4 — 4= 0 . 1456627 , ra=z 8258™. 714,
quibus vaîoribus adhibitis, computationem ex hoc institui-
mus diagrammate
Log. 4 (4 0.0314815
T-og. 4 9.9682 578
0.0632237
Log. [L. 4(o) —
- L. vf,] .
. 8.8008799
Log. (L. b — L.
B) . .
. 9.5610632
0.7601833
Log. ra, 4(4
• • • •
. 3.9483939
4.7085772 . . . 51 I IS™ .39= Å. a
I
70
Log. ha 4.7085772
Log. \|;(ü) . . . . . . ü. 03148 15
4.6770957
Log. [\J/(«) — \J/J .... 9.1633482
3 . 8401439 .... 6 92 S’". 3 84
Cum îgitur, in eadem gravitatis pro variis a centro
telluris distantiis invariatæ hypothesi, haec eadem altitudo
prodiit — 693 7™. 6 18 in hypothesi temperaturae uniformis,
et quidem medio aequalis arithmetico inter eas quas ad u-
tramque (superiorem scilicet atque inferiorem) observare
licuit stationem; at — 6925”». 384 solummodo in hypothesi
temperaturae juxta progressionem arithmeticam decrescen-
tis 5 patebit utique — 12'”. 234 correctionem adeo esse
pro hae altitudine vitio debitam bypotheseos de temperatu-
ra uniformiter per universam atmosphæram distributa; quae
igitur si adhibeatur, fiet equidem sic altitudo quam quaeri-
mus, ex hypothesi temperaturae juxta progressionem arith-
meticam decrescentis, = 6950"». 90S 9 uhi nempe ipsius e-
liain decrementi ratio habeatur, quo gravitatis afficiatur vis.
• OO.
Ex aequatione (23) manifestum fit, ipsam illam, cie
qua heic agitur hypo thesin elasticitatis specificae juxta pro-
gressionem arithmeticam decrescentis, cimi hypothesi pe-
nitus convenire densitatum in eadem progressione decre-
scentium, in illo singulari prorsus casu, quo
h — r . \p(o) r . \^(o) , vel denique h — 2 T . \J s(o)
et quidem hoc ipso casu futurum
( p : (p(o) zz. : \b : \J/(o) zz h — x : h .
Rursus, cum generaliter admodum demonstravimus esse
h
fiet adeo hoc casu
b : B zz [ \J,(o) : \|^]2
/ B
i deoque profecto = ÿ(°) • y -ç
i
vel si loco ipsorum \p et \J,(0) horum substituamus
res functionibus ipsorum t et f(o) definitos
800
/B
-f 3t zz [800 + 3 i(o) ] . Yy
va lo-
tum vero, si ex hac formula valorem quaeramus ipsius t
pro aëi’onauîica Gay-Lussacii expeditione ex observatis
ipsorum f(0) , b et B valoribus determinandum, prodi-
bit utique
t zz — 71°. 028
qui igitur immane quantum ah observato discrepat zz — -
9°. 3 .
72
Sed et, cum ex ea quam tractamus bypothesi
. *=w.(i-aT^y
ideoque per differ enti ationcm
d(p sive
3 dt
dx
' —
830
2r
3 r
ex quo scilicet
dx zm -
dl 5
liet adeo tandem
3ra
adx zn •
unde sumendo dt~ — i, prodibit a.dx rz: -f* 59^.701,
quod quidem indicio est fore ut temperatura atmospîiæræ
imo gradu decresceret a differentia 59.7 metrorum in ele-
vatione. Nimis admodum hæc ipsa determinatio ab obser-
vationibus discrepat, neque profecto hæ nos sinunt ipsam
adx 150 metris minorem assumere; ideoque, tolerabiliter
omnino quamvis refractionibus astronom icis ad distantiam
usque 80 graduum a vertice observatis satisfaciat hypothe-
sis densitatum in progressione arithmetica decrescentium ,
nihilo tamen minus cum hæc, tum allata modo cum Lus-
sACii observatione comparatio absolute ejusdem evincunt
contra ipsam rerum constitutionem repugnantiam.
§• 36.
75
§. 36.
Hune igitur singularem prorsus rejicientes casum, quo
scilicet h — 2 r . \/,(o) , ponamus jam generaliter admodum
T« 4(o)
h — r . \p(o
quo quidem ipso fiet
h
r . \p(o)
n -|- 1
n
atque ex observatione G. Lassacii
I
n = — 0.2102241
4.756829
patebit utique ex demonstratis in antecedentibus, ipsam
tamen, de qua etiamnum, agitur hypothesin, cum ea o-
mnino conspirare, qua statuatur
\J> : \J/(o) zz (pn : p(o)« ,
atque , si hunc eundem adhibeamus valorem , futurum
n + i n
Quemcunque autem ipsi n attribuamus valorem , hoc
sa item modo tollenda numquam ea supererit difficultas,
qua temperatura necessario assumenda foret, cui conve-
niens non tantum specifica aëris elasticitas, sed et volumen
pro data qualibet massa in nihilum absolute redigeretur.
10.
/
— 74 —
Utrumque scilicet horum primis omnino materiæ notioni-
bus aperte repugnat, neque profecto huic ipsi difficultati
subvenire possumus, nisi limitem assumendo, ad quem,
tamquam asymptoton, temperaturae (in atmosphæra ascen-
dendo) continuo accedant, et quidem ad quem propius
quam data quadam distantia ultimo perveniant, numquam
autem absolute attingant. Hujusmodi igitur pro elasticita-
tibus specificis assumentes limitem — a , duobus omnino
modis hoc fieri potest, vel scilicet \p pro functione haben-
do ipsius .v, quo quidem casu assumere licet
\p — a : \}/(o) — u — (£>n : (i (o)n — t|/(o) • @n
u ~ —
$(o)n — (pn
Vfl+ 1 . \J/(o> . <£{oy — \J/(o)*+ 1 .
\j/a \p°)(a . ço>y — ^[oy • 4''1 Ç'1
ûî(o)* . \p ß + 1 — c d" . \^(o)'l + 1
— c cn . \p(oy *1“
830
800 —
a zzs • —
149.550
650.441
830
830
949.5 59 -f- G t
oc zz:
830
—
atque
2 t/i — cc 949.559 -f- G t
yt — cc 149.559 3 1
liet adeo per substitutionem
dx dt 949.559 -f- 6/
T 830 * 49.8 53 ~t~
atque sie tandem
adx ra 949.5 59 -j- G t
dt 830" ’ 49.853 + t
ex quo igitur patet velocitatem, qua temperaturae ascen-
dendo in atmosphæra decrescunt ab ipsis variare tempera-
turis , et quidem , si ponamus temperaturum ~ -j- i oa ,
fore altitudinem, quæ decremento conveniat unius gradus,
zzz I Q7m . S3 1
dam quod ad ipsa illa attinet data, ex quibus nunieri-
cuin ipsius « valorem potissimum deducamus oportet, rem
equidem pcrlunctoric tantum considerando , determinatio-
nes quaelibet quantitatum b , ^(o), B et yf, promiscue omni-
no videntur adhibendae , modo majoribus aliquantum alti-
tudinum conveniant differentiis ; iuin vero praecipua qua -
89
dam tides illis adhibenda videtur determinationibus, quæ
ab observationibus petantur ad summos Alpium intra zo-
nam torridam sitarum vertices, quippe pro quibus mini-
mum omnino sit periculi à variationibus atmospliæræ , quæ
tanto arctioribus contin eantur oscillationum limitibus, quan-
to fuerint minus a linea aequinoctiali remotae $ at omnia,
quæ huc quodammodo faciunt, si paulo attentius conside-
remus, primum utique animadvertendum occurrit, quo
magis fuerint pellucida, quæ a radiis solaribus per-
meentur media, eo etiam minus eadem ab ipsis imme-
diate concipere calorem, neque adeo bos insigniter quid-
quam valere ad temperaturam atmosphæræ elevandam , nisi
ex quo, solidam offendendo telluris superficiem, hanc ean-
dem calefecerint, ipsaque illa ambienti suum atmosphæræ
communicaverit calorem. Maximum igitur hinc suspicari licet
discrimen inter eam atmosphæræ temperaturam, quæ ad
verticem montis utcunque praealti locum obtineat, et eam,
quæ puncto conveniat ad eandem omnino sumendo supra
superficiem telluris altitudinem , sed quod nulli penitus
conterminum sit loco editiori, qui temperaturae quodammodo
posset inducere alterationemj atque cum profecto trajecto-
ria, quam radius quilibet luminis a primo ipsius atmosphæ-
ræ limite ad oculum usque observatoris describit, nonnisi
12.
90
geometricus sit punctorum locus, ab objectis calorem adeo
repercutientibus longius dissitorum, hujusmodi potissimum
consideranda esse judicari puncta, atque a convenientibus
hujusmodi cuilibet puncto observationibus ea potissimum
assumenda esse data, ex quibus valorem ipsius « dedu-
camus. Tum vero exiguam admodum ejusmodi esse ob-
servationum copiam, multo sane maxime est dolendum,
quippe cum , praeter eam , quam G. Lussacïo debemus ,
nulla omnino huic ipsi, maximi adeo ponderis, satisfaciat
requisito. Utcunque autem isthac laboremus observatio-
num penuria, quæ omnem excludit cum affinibus compa-
rationem, unicae tamen huic potius* auctor essem ut acqui-
esceremus, quam ut manifesto fallaces adhiberemus, quae
ut vel optime in unum prorsus conspirarent, suspicionem
tamen constantis cujusdam, quibus omnes allicerentur er-
roris, nequaquam tollerent.
§. 42.
Hisce vero jam adeo praemissis de lege qua tempera-
turae, in atmosphæra ascendendo, decrescunt, eaque asym-
4 *
\ \ rj, ■ •
ptoto ad quam vergunt temperaturam regionum aether ea-
rum, reliquum est, ut et eam eruamus explicitam ipsius .v
functionem, quæ indefinitum exhibet densitatis Ç> valorem;
k
91
quod ut efficiamus, ponamus in aequatione (28), n . ~ l .
quo quidem fiet
7 = “- Log- Hj'P- (^) + 2[^(o) - «].(l - ~j)-(3«)
et inde scilicet
Log.
Tel denique, si brevitatis causa statuamus
mu Logar. Hyperb. « zz: m — nx
atque sic tandem
U . e. mu ; g m - nx
unde profecto patebit, si valorem ipsius u functione de-
finire velimus explicita ipsius x , assumi adeo posse
« = (1 + 5^-1- Cx2 4- Z}*3 -f Ac.),
*
et quidem coëfficientes B^C^D. etc. ita determinari, ut
ad arbitrium sumto cuilibet conveniant ipsius A valori ;
quippe cum ex aequatione (57) per differentia donem ob-
tineatur
92
ni u) • du — . * ii ii • dx ,
(1 in ii). d2 u -J- nid il2 zzz — ndx,duy
fl -j- mu), d3 u -j- 3 ni du ,d2 u ^zi *— ndxd u ,
atqur si ponamus
u zzz e~Ax,vy v "zu eAx,u,
d u e Ax ( d u “I“ A u . dx) ,
d2 v — z eAx(d2u -f- 2 Adxdu A2 udx2) ,
d3v = e Ax [d3 u -f ZAdxd2u-\- 3A2dx2du -f A3udx3),
ex quibus proinde si U et V valores exhibere ponantur
ipsorum u et u, qui valori conveniunt x zz: 0 , prodibit
scilicet
um
n
(**)
n2
\dx)
1 -p »; 5
)
~~ t1 + «03
£_U\ n3(l-2 m) (dV\ —A n_ _
d#3 j (1 -J- wî)5 5 \ d# / 1 -{-ni ’
d2 V\ 2nA n 2
J7’)-a2~ ï+^ + (T+ *)> ~ 2C »
ZnA2 3n2 A n3(l — 2 m)
dx 3 / (1-hw;)3 (* “f* m)5 6^*
§• 43.
Coëfficientem A summa huc usque universalitate conside-
ravimus, quod quemcunque ipsi tribuamus valorem, mun-
93
quam sane non licebit factorem determinare v , illius
ipsius quam modo assumsimus formæ , et qui dato con-
veniat A. Idcoque cum sic nullus se præ cæteris com-
mendet valor, quam diu de forma tantum agitur ipsius v
generatim considerata, licebit utique hunc quibuslibet ap-
tare usibus, qui inde Tel in formulis universalibus eruen-
dis, vel in computationibus numericis instituendis utcun-
que possint redundare. Tum vero, cum fieri nequaquam
possit, ut (p functione exhibeatur explicita atque finita
ipsius .v, neque huic obviam ire liceat difficultati, nisi fa-
ctorem v in seriem conjiciendo eo citius convergentem ,
quo minor fuerit x , hæc autem series profecto tanto fiat
expeditior, quanto minores evadant primorum ejusdem ter-
minorum coëfficientes , patebit utique insigne adeo, pro re-
fractionibus, quæ inde consequently*, eruendis, enaturum
esse commodum, si coëfficientcm A ita determinare va-
leamus, ut reliquorum &c., unus vel alter inde
in nihilum abeat 5 quod cum vel ipso i>, vel (7, vel I) €-
vanescente fieri possit, ponamus adeo
C = 0,
quo ipso fiet per demonstrata modo
2 n A n2
J 2 _L_ O
14-wi (1 -f my ~~
et inde per resolutionem hujusce aequationis
94 —
A
= — w— + V-
1 -|- m ■ 1 4- ?» * 1
m
+
+
m
. . . (38. 1)
alquc sic quidem
B = A -
<‘t 6D == A2 -
n
n
1 -j - m
3 /i A2
+
i +
3 n2 A
m
Vï
til
-f- m
. (38.2)
1 -f -ni (l niY
h3 (1 — 2 tii)
(1 4" m)5
3 mn2 B (1 — 2 m) inn'
— S3 — - — r 4- V
(i 4- mY
(i 4- my
mn
(i 4- »«y
ideoque, cum sit
^1 — 2m — ^»((l 4“ m) ^ • • (38.3)
71 T — —
CC
0.783604
== 1 . 276057
in
2 ( \j/o) — a)
cc
, Ct l +„, = - *
CC
fiet
adeo in liypothesi \J,(o) = 1 ,
Ar = 0.8221413 4. 0.4903477
1
z= 1.3124890 =
0.76191 10
Br — 0.4903477 =
5
(38. 4)
2. 039369
9o
et Dr 3
0.01151087 = —
24.09008 * * ‘ (3S*6)
— - . i . <
Simili omnino ratione ipsum ctiaiii B liceret niiiiîo æ-
qualem statuere, atque sic quidem prodiret
A ==
n
1 — |- n
et
D = —
nur
2(1 -j- ni)
% •
ni n 3 (2 m — l)
-L
T
6 1
\
m
ideoque pro hypothesi y (o) ~ i ,
At = 0.8221413
1
1.21C330 ’
, (39. î)
• • • •
(39. 2)
(39. 3)
(39. 1)
et
Cr2 =2— 0. 1202177 “ —
Dr3 = — 0.002212357 =—
8.318244
1
452.0068
(39. 5)
(39. 6)
Tandem, si ipsum D pro evanescente habeamus, liet
per demonstrata in antecedentibus
53 —
3 m n2 B (2 m — 1 )»3 m
(1 4“ ib)3 (t + niy
ideoque in hypothesi ^(0) 1 ,
(BtY — 0.7213059 (5r) — 0.01327414 = 0
0
9G
quæ quidem æquatio cum imum tantum suppeditet pro
BT valorem realem, patebit adeo fore
Br = 0.8583535
1
1 .165021
. . . (40. 1)
Ar
= 1.6804948
0 . 5950627
. . (40. 2)
1
et CV = 0.2481678 =
4.029532
. . . . (40. 3)
§. 44.
Ouæ in antecedentibus allata sunt, sive ad congruen-
tiam quodammodo commonstrandam hypotheseos
(o) . [l -|- 5 a; -f- C*2 -}- D x* cfec.] . e~Ax
cum ea, qua temperaturam atmosphæræ ubiquaque deter-
minari assumsimus lege, sive ad subsidia comparanda,
quibus numericos refractionum huic eidem hypothesi con-
venientium valores determinare liceat, aperte ostendunt fa-
ctorem v, statuendo scilicet
(p rz: (p[o) . e~Ax . v ,
rationibus tantum proximis finita qualibet exhiberi posse
algebraica ipsius x functione. Tum vero, quotcunque ejus-
dem consideremus terminos, cum profecto maxime referat
adhibendorum adeo coefficicntes J , B , C, D &c., ita de-
97
terminare, ut, cum observatae ad superficiem telluris, tum
determinatae in antecedentibus spatiorum coelestium, abso-
lute Satisfaciant temperaturae, ponamus adeo
(o)
A3 4- A2 B 4- 2 AC 4- 6£>
A*
(41)
et vj, (o). ß-Ax.v r
fiet utique per diflferentiationem
. . (42)
Ideoque, cum per aequationem (17)
fiet adeo 5 substitutione facta ?
— r
ideoque pro .v — n
T^(ir) = r^lAr-(^)} ~v
99
hoc est r
d X
= t M • \A — B ] — 1 ,
sed et ex aequatione (54) habebitur
/ d'¥ \ _ __ / ^(°) — « \
T \ d X ) \ 2 \p(o) — cc /
Igitur ficj, adeo per demonstrata in antecedentibus
zz 1 .27005 7 ,
^ Ï 1
a 0 . 7836G40
0,1* Br= Jr- , - . (.^.7J,.,)(«)
atque tandem per aequationem (41)
* (At)3 - f- (At)2 * Bt -I- 2 At . Ct2 6 Dt3
W = (2ïÿ • ' (44)
Sed et, si loco At et Bt valores substituantur, quos
heic adeo obtinuimus, prodibit
'{■Ar Y - M>) - {AtY - [Arf.Br = - 3,] .
a 4[2 \p(o) — a] 7
igitur fiet tandem
2/îr . Ct2. + 6 flr» = f . : (45)
cc4[2\P(o) — x] V 7
atque sic quidem, si ponamus D — 0, erit
100
_ , [2\}/(o) — 3«] .[^(o) — «]
2»3[2\^(o) — «]
si autem ponamus C = 0 , erit
Dt3 =
6a4 [2\|/(o) — y — [1 -f e(p(o)y . Sin Q2
— 4~f •Ç’i0)] Ô • dcp
— fj _ «[«’)!-»]> i// 1 + xy I >[ )( v ^ Sinô J \ 1 e. (pio) i —1
ubi, si brevitatis causa statuamus
iict adeo per substitutionem
— yd(p
[1 — *7.]0(o}— 0] l^(H-2Kyj+ W)
\el denique evolutione facta in seriem infinitam 9 quae se-
cundum ascendentes progrediatur ipsius r\ dignitates
119
vh
tj2 .dip)
VH
U(0) —+ 1)
vj3 d(p
hvh
( „ ' x , 3 K* L\
(w)_w + __î)
D4rf
2 HVR\\ H
- *-) [£(») —
$>] +
5K*
IF
— 3K l\
‘(60. i)
y5d
2HKÄ {(ö2 3A: ■JgT iffT" + iff }
/35Ä4 ISA'2!, 3t2
»7 ®
ThFvh
iUh3
i?
+
3L2\
[?w-
+
63ä:5
"2^
35tf3L 15ÄLa
+
H2
m
§. SI.
Jam vero, ut bæc ad refractionem horizontalem deter-
minandam adhibeamus , observandum omnino est esse tum
Sin & = I , atque sic H — 2x x2 y
1 1 / x 1.3 1.3.5 , , \
VH V2x\ 4^4.» 4.8.12 1
Ideoque , cum sit etiam ex hypothcsi
~ — - XV x-\ -7—7— x2Vx
St 3 K2
8x41^2
127
[ AB— B2 AC AB2 — 3BC ,
4- ! — : Vx
2t2V%Vx
2t3 . V2
2 C2
. 2 ABC + AD — 4BD — __
-f ! — - . * Vx
2t4 V2
. . 2 ABD 4- AC2 — 5 CD
VT T—z . X2Vx
2t V 2
2
2£(o)2 . e
dx •
, , 2^CZ> - 3D 2 „ _ , AD2 , _
+ xs Vx 4- xaVx
2 r6 K2 ‘ 2r7 K2
, 13 (AB—B2)^ , 13(^C+ — 3ÆC)
4- k ^ 4 *
St2V 2
8r3K2
, 13(2ABC-\- AD — ABD — 2C2)
+ — : ! — i *2 K*
SW 2
, 13(2 ARD -+- ^C2 — 5CZ))
+ — i X3 Vx
St5 V 2
, 1Z(2ACD — 3D2) A _ , 13/?D
+ — *4 Vx — Xs Vx
8 T6K2 *t7 V'2
Ideoque, cum integralibus a limite x z: 0 , ad x
sumendis, sit
Ax Ax
128
/•""(' •')• £ =-PVj,
Ax
Ax
Ax
fe T (i_e * ) . = 2ÉÎZL22Î T* V- ,
^ V ^ 32 V ^4 ’
Ax
fe fl — e ^ )^W*=H(L6-i2)r3A/-
7 V / 128 vi3 v A
2Ax
r q r __ T7T
2Ax
fe r rf*K* = — V- ,
^ 8 A v A '
2 Ax
f c ' xdx\Ax
3lA 2 . t2 ~\fr7t
32^P * 5
/
2 ylx
15K2 .r3
r loy-A.T" -\ / T7t
e x2dxl/x ~ z V — i
12S^s v ^4 ’
129
2 Ax
fe 7 X
• Aß
3 dx ]S X rr
105 V 2
512 A4
.T4 T7f
2 A X
Je T *
945 K2
2048 /f 5
. r5 -a/th
J5 » ~~7 5
/
2ÂX
e
X5 dxV'x m
8192 A6
103951^2 . r® "y/r#
prodibit utique sic
■"*(*•-♦+§)-
-/
e#»)1 V ^ •
» - AB , „ v AB—îC,"
((/2-1) + (2- (/2)i
4r
+
AC—3D, _ . 3D(8 — ?/"2)
>
1 6 /7r
- (4 - K"2) -f
04 /fr
+ *?2 ■ \
Log. (JA 2 — 1) ...... 3.6172245
2.5925778
2.2307238 . . . -f 170.108
132
Log ( AB — 2 C)
Log. 1(2 — K2)
9.8517043
9.IG56795
2.5925778
1.6 100216
Log. (JC— 3D).-^
Log. -^(4 — V 2) . .
8.8 1 ï 7351
9.2081726
2.5925778
0.6127855
hog. (AB — B2) ..... 9.5729027
Corapl. Log. 2V2 9.5484550
2.5925778
1.7139355
Log. 1- (AC -{-AB2 —3BC) . . 9.3256102
A
Compl. log. 8K2 8.9463950
2.5925778
-f 40'.74G
4- 2 10". 848
— 4 v.i00
-f- 206v.748
. — 51". 753
-f 154".995
0.8645830 . . — 7".32i
147"674
— ■ — loo —
Log. ~(2 ABC+ AD — 1 BD- 2C2) .. 9. 1 8 7 ? 923
Comp!, log. 32L"2 .... 8.3143350
2.5925778
0.1247051
15
Log.— (2ABD+AC2—5CD).:. 8. 5872321
Compl. Log. 128K2 . . . . 7.7422750
2.5925778
8.92208 19
Log. 1 3 [A — B)
LoS- ïë (2 — V 2)
1.0287002
S. 5636192
9.7057 792
9.2980986
T3
Log. — (AB — 2C)
A
Log. A (4 - K2)
0.8595430
8.6064126
9.7057792
9.1 717348 .
+ l".333
-j- 1 49 0o7
— 0".084
-f MS". 913
-f O'. 1 99
-f- 1 4 9 ". 1 1 2
-f O''. 149
-f 149".261
»
154
Log. 5i (AC -3D)
6 A2
• *
. 0.2966350
Logar. -îë(8 — K2) .
* •
. 8.410367 6
9.7057792
\
8.4127818
Log. 11 (AH - B2)
A
0 0
. 0.5806814
Compl. Log. 32 2 .
• •
. 8.3413350
9.7057792
8.6307956
Log. - — (AC -}- AB2 — -
A2
3BC)
... 0.8105101
Compl. Log. 128 1^2
m
t> •
. 7.7422750
9.7057792
8.2585643 . ;
— 0 v.026
-J- 149.235
— O". 04 3
+ 149//. 1 92
— 0".018
-j- 149.174
Uiule patet secundum adeo terminum ex prima paragra-
plii 49:næ formula proditurum esse = + 2' 29". 174 5 atque
sic denique amborum terminorum summam = 34' 16 201
§. 55.
Quod ad tertium attinet terminum, primum equidem
animadvertendum occurrit, esse K( M-
/iC2 4~P>B2D — AC2 - 2//SD — 3/D3C
i_ ! — ■
2 BÇD— 2 ACD-\-2C3-\-9 BCD • — 3 A BC2 — 3 AB2D 5
14 *
4 -Ç(o)\
' ÆiP — AD2 + 7 C2 D— Ü A BCD -f 6 B D2 —
4- 1 — ? *
/
■f
8CD2 — 3 ABD2 — 3AC*D
X *
AD3
— . X
,9
3D3 -3 AC D 3
157
fiet adeo tandem
rj3d(p
~~ ~HVH
/ L , 3/P\
2Ä
r,5 )
8t6V2
3(BD 2 — ^D2 -f 7C2D - 6 ÆBCZ? -f 6 BD2 — ^C3
____
3(8CD2 — 3ABD2 — 3 AC2 D)
X 7 K" #
x3V x\
\e
8t*V2
3(3 D3 — 3 ACD2)
8r"9~p2
x5Vx
X4 Vx
3 AD3
8V°~V2
. X6 Vx
5 Ax
t dx
18.
158
41(5 — A) 41(2 C— AB)
+
*i3(p(oy .
32tK2.*K* 32 r2l^2.y'x
41(3 D — AC) , 41yfD
f-4- -4— L— Vx—TL ^^ xVx
_Ax / llfV
>. e 7 \1— e 7 ) äx
32 r3 V2
32 t4K2
(4\{AB — 52) 41(^52-f ^C— 35C) f/ \
— J- n TT~7Z r ^
16r2 K2 K*
16t3K2
4\(2ABC aD — 4BD — 2C2) ^
I ~I . s ^ x\r X
+
1 Cr4 V' 2
41MC2 + ‘2ABD — 5 CD)
lCr5K2
X2 K'x
41(2//CD-3Da) , ^ 41 AD'x'Vx
1+ — XV X
' 16r6K2 16r7K2
.e
2 Ax ( A x\
7 M— e 7 '
dx
i
negligendo scilicet terminos, quorum valöres numerici ne
t
centesimam quidem efficiunt minuti secundi partem.
t
Ideoque, cum integralibus ita sumendis ut evane-
scant posito X — o , sit scilicet pro .v — oo ,
Ax
Ax
r 7 ( t \2 dx 4 A2 K 2 i / t r
V* I'“6 V^(3K3-^ + l),
y/.xr
/e t (’-e r y-^=-^v^(K3-2K2+1))
— 139 —
Ax
Ax
/« ' (,_e ' y *=+r^ay^_|'j__^. + a,
J ^ / K* ‘ V 2tA\\A 3 K2 ^ J
Ax jfx
f e~T (x-e~~)\dx.tsx=y-Yy(A A +A
J V / V 2tA3K3 21/2 j r
^f.v
. xdx]Ax
3 r3
2A'V2
*1 / 7T / 1 2 \
Y 2rÿî VÖFi 4K2 / 5
2 _r^J )* ~\f *
O -r ' O -»■
2r/f
±\(AB2 + AC—3BC)
16A
(-
\2V2
J-)
3V3)
123(2^SC-f AD — 4BD — 2C2) ( 1 1 \
32A1 \4p2 5F5)
605(AC2 -}- 2ABD — 5CD) / 1
*3<£M3
v^{ +
Cl^f3
V- ' - '
4305(2 ACD — 3 D2)
Ï28^~
f-1
V8K2 27K3;
(-' L_)_
\1GK2 81K3 )
38745 D2 / 1
256/f4 \32K2
(_!_ _ _i\
V32K2 243^3/
cx quibus fum sit
144
31^3 — 41^2 + 1 sr -f 0.5392977
IS 3 — 21^2 H- 1 — 0.0963765
1 2
-4- 1 : . . 4- 0.1631366
\S3 V‘l ‘ *
+ 1 . . + 0.4853433
3\S 3 2/2
— L 1 . . + 0.7105906
9 VZ 4K2 1
V3 — V2 . . . + 0.3178371
1 1
p2 ~~l/3
1 1
2^2 3K3
1 1
4K2 91^3
1 1
8K2 27K3
1 1
1GK2 81K3
1 2
32K2 243K3
. + 0.1297566
. + 0.1611033
. + 0.1126266
. -f- 0.0670050
. . + 0.0370664
. . -f- 0.0197212
. Log. z= 9.7318286
. . . . 8.9839712
. . . ; 9.2125514
. . . ; 9.6860491
. . . . 9.85 J 623 1
. . . . 9.5022046
. . . . 9.1131294
. . . . 9.2071036
9.0516409
8.8261072
$.5689801
. 8.2949333
tum vero primo paragraph! 49:næ casu
A — B . . . = + 0.8217822 : 9.9147568
AB — 2C . . . 4- 0.7108277 9.85176*43
145
AC + AB2 — 3 BC . . . -+- 0.2702557 . . .
2ABC + AD — 4.BD— 2C2 . . — 0.0837530 ; . .
AC2 + 2 ABD — 5 CD . . . . + 0.0053658 . ; .
2ABC+ AB3 — 452C . . . . + 0.0987585 . ; .
AC2 4- ZAB2C — hBC2 . .. — 0.055638 . .
i
3 ABC2 —2 C3 . ; . ; i + 0.0078714 . . .
prodibit adeo ex his quod sequitur diagramma
h°S'V 2rA
Log.
Compl. Log. t2 *
r \f * - J
Log. v .
° 2 T2 2tA
Log r
T r3 -i/ 7t
Log. — V ~a • * •
° 2 r 2tA
. . '8.7430364
Log. A2 ( A — B ) » .
. . 0.1270862
Log. (31^ 3 — \\A 2 -f* 1) •
. . 9.7318286
1.6298350
1.4887498 . . +
9.4317749
8.9230004
7.7296349
8.9945745
8.7453747
7.8960520
30".S14
19
146
Log. AyAB — 2 C) . . .
Log. !(K3 — 2^2 -f i) .
. 9. 9579290
. 9.1600625
• # *» 4- /
f « 0 4 4 I«
1.6298350
0.7478265
• • +
5".595
Log. -^AC ••••••
; 8.7929611
• • +
36".409
Log. ( 1 - 2-+ l) .
\K3 K2 1 /
. 9.2125511
1.6298350
9.6353475
• 0
0 ".432
» ê ’ja 4
+
3 5//.977
Log. 3 AB (A — B) : . :
; 0^1 561887
* è • »
Log. (K3 — K2) . : . ;
. 9.5022046
«
1.6298350
1.2882283
\
19"'.419
» • ^ ^ *
_+
îe^.sss
Log. [AC + — 3 BC) .
Log. ^
_ /i n
. 9.4317749
. 0.1760913
* 4* » * '
°s' 1k2 “ Vs) • • •
% * S’ -. r* * . ^ .
•» Î* * -V
. 9.1131294
1.6298350
0.3508306
•
• * — — -
2 ".243
.'ji
.+
14/.315
147
Log. 2 [ABC —C2)
Conipl. Log. Å
Log. I ...
L oS.B\A — B)
Log.
8.9230001
9.8938353
9.8750613
9.2071036
1.6298350
9.5288356 ; . + 0'.338
+ 14v.653
7.5173055 «. ‘
0.0511525
9.0516409
1.6298350
8.2499339 . . — 0".018
* • ' 4L '
4- 14.635
L * * -
9.2310486
. # , t $ * *
9.6365006
1.6298350
: ; 4- 3//.i43
0.4973842 .
4- 17//,778
148
Log. (2ABC + AB* — AB2 C) . . 8.9945745
Cornpl. Log. A 9.8938353
Compl. Log. 8K3 . ; . . 8.8583494
1.6298350
9.3765942 . .
Log. [AC2 + 3 AB2 C — 5 BC2) . . 8.7453748
Compl. Log. A2 . « . ; ; . 9.7S76706
Compl. Log. 16 VZ ; ; ; . 8.5573194
1.6298350
8.7201998 ;
Log. (3 ABC2 — 2C3) i ; . .
Compl. Log. A3 ..... .
Log.
5
96K3
7.8960520
9.6815059
8.4781482
1.6298350
7.6855411 . .
. -f 0".238
-f lS '.OlC
0 ".053
•f 1 7".963
• + O'GOS
*f 17"968
149
Log. A[B — A) . . .
L°g- v iy' 3 — 2 + o
Log. “ ( AB — 2C) . .
T f 1 2 \
° \jA3 y 2^ )
0.0209215
9.0936651
8.7430364
8.4576230 .
0.2604282
9.2125514
5. 7430364
8.2160160 .
8.7055704
Log.
41
3 2
» • » •
0.1076339
9.6860491
8.7430364
7.2 1228 9 S .
9.5729027
0.7096939
9.1131294
8.7430364
8.1387624
0".029
-f 17//.997
-f O^.0 16
-f 1S'.013
— 0V002
-f 1 8' .01 1
— 0"0M
I 7 v.997
loO
Log. (AB2 -\- AC — -3BC) 9.4317749
Log. — .... 0.3025392
° 16^4
Log. (— - — I . . 9.207 1036
° [2 1^2 3]/ 3 )
8.7430364
K-f.t " "■
7.6844541 0".005
-f 1 7//.992
Tertius igitur terminus ex prima formula paragraph i
49:næ erit — _j_ i7.//992 , atque sic trium primorum ter-
minorum summa 34/34/.193.
• ' f « » 4 • *-
§. 54.
9 • • m * * « j
Jam ut quartum adgrediamur terminum, licebit utique
hunc ipsum assumere
— 5*?4 K3 d(p — 5 Y]*d$[ D2 X 6
+ —— *5 +
j23*3 , 3B2C A 3E2D+3BC2 6BCD + C3
— - a;4 H ! xs -\
3 • _4 1 _ 5 1 _ 6
— Ç{o).
+ ’
3BD2 3C2 D 7 3 CD2 8 D3
*7 + • — 7— *8 -1 ô
B — A 2 C — AB
_i_ X
* 2
5 A X
et dÇ)izzÇ)(o)
+
2D— AC AD
X
X "
fiet adeo tandem
— 5 Y\*d(p [ BC) ^
16 t4 V2x
16 T5 V2
+
5 B{ZAC2 -|- 3 ABD-\-4AB2C — 0 BC2 — 6 H2D
16t6K2
(6ABCD + iAB2D + 6AB2C7
)
l-f ACZ — 2lB2CD — 7BC* ,
-I — — *2 Vx
' 16t7K2
*, ' *1
-r\Ç{o)\ I
+
r Z ABD2 ZAC2 D \2AB2CD \
:> (-f (o)5 ( A — B AB — 2C AC )
Ax .
— — 4-
12$t}A2 va:4 jAx rx3 \A x
+
r2x2\A x\
€
1 — e
Ax >
T j */.v
B(A—B) t 2^5C
35 n5(p(o)5 ) r*3 yx
~32r \A 2
r?‘x]Ax
2 Ax
l— e
T
+
-f y?C — 3ÆC
r2 a;2 K' X
/
dx
B2 (A -B) 3AB2C
r4 . \A X
1 Od'Acp^o)-1 j r 2x2.\/'x
GdrjA 2~ \ f.e r
v| B(AB2 + 2JC—4BC)l
r3x.Vx )
3 Ax
, Ax v
dx
B3 {A— B) 4 AB3 CV X
+ I ,-“(,.,-7)»
32rV2
+
B2(AB2 -f 3AC— 5BC)
r4 Va;
B* (A— B) 5 ABA C
+
35^5(p(o)5
*Î2ÏrV2
Va:
4-
xVx
5Jx
B^AB^ + 4AC-6BC) ^
. e
170
Ideoque, cum iiitcgralibus ita sumendis ut evanescant
in hypotliesi x = o ? tum vero ponendo x =z cc? sit
Ax , Ax v
/r •
rf»
x^V' x
~yj — (l — 4.8K2 + 6.27K3— 4.64K4+ 125^5)
105t
Ax
2rA
Ax
ß '
T (l-e ')•
dx
xsy"x
_ 8Ai V— ri— 4.4J/2 + G.9^3 — 4.16K4+ 25 Ko)
1 5r2 2r^ V
Ax
Ax
f' ’ (— ’ )
V x
— (1— 4.2 \A2-\-G .3]/3
3 r V 2ry4V ^
— 4.1K4+5V5),
zAx
Ax
/• ’ (■-• ' ) •;
__ §^-3-^ (4 V 2 — 3 . 9 3 + 3 . 16^4 — 26K5),
15r2 2tA
171
2 Ax . Ax %
f~ 7 (i -e~~) -
^ ' x2V X
4 A2V
Sr
- V
7t
2r A
(2^2 — 3.3^3 -f 3.41/4- 5K5),
2 Ax
Ax
2 A\A'2 7T
2r/?
(K2 - 3^3 + 3K4 - K5)r
3^c . ' Ax 2
«' X2 ax
\A2V2
St
(3^3 — 2.41/4 + 51/5) ,
3 Ax . Ax . ?
/r~G-c-“)'.
/fo;
a:
— 2 4K2 y vî-
1
2r^
(K3 — 2V1 -f Vs) ,
3^4j
Ax
/"• (— ')‘M =
K-V— /— -— +-'-1
V 2r^i 1^3 K4 ^ K5 / ’
172
4 Ax
Ax
Je r (
1 — c
) '.V
dx — 2A\A2
X — V (K'l— V->),
I 2tA K
/» kAx /
«"““(j.e-vj ^ _ tK2 /J i_V
Kx v 2r/tf \K4 K5/ ?
4 A X
./•• T (
1— e
' ) . ftK* = -t- V-y f 4- - J-) ,
7 ^K2 V 2tA\41S± 5]/5>l
5 Ax
ß
dx rV' 2
\A X
v^,
V 5 2r„4
/■
5 Ax
€ dx ]Ax ~
2
oAjAlO w 2tA
V— ;
5 Ax
et
J* e T xdxV'x ~
3r:
y_^
5(X42 J/^10 r 2r^4
ex quibus adeo tandem prodibit
n 3 5 >?5 4$ [<£>(<>) — <£>]4
•/
128 ä:4 . J/' 2*
'A\A—B)( 1-4.8K2 -f 0.277^3— 4. C4F"1 -J- 125K5)
. , 7 A3 (AB — 2C) , , „ ,
Vs - ;
^ \+L / + 35^(^» + ^C-3gC)(2^a_x3K3 + . ^ ^ ^
4t4
33A2BC
(K2-3.K3 + 3.Vi — K5)
+
35?j5.(P(o)s -i/ 7t_
16t4 V
A2B2(A — B) (3V3— 2.4K4 + 5K5)
3AB(AB2 + 2AC — 4Z?C)
(IA3 — 2^4 -f. K5)
4"
9 AB2 C ( l
(± _4
1 lvK'3 K-l Ks,
r_i_
\
35y5.$(o)5 W
1 Gr4 V ‘
77
rs-y'l) +B C^r~-w-\
:r'1+ i **
— 0".418
+ ö".926
+ 0V.5GS
177
Log, Ab{2 AC AB2 — 45C) .
Log.|(K3~2K4 + K5) - «
Log. AB2 C ,
Log. AB3 {A— B) , . .
Log. (K5 — K4) . . . ;
Log. B2(ZAC -j- AB2 — 5Z?C) .
Los" i ("FT - -pr) • •
. 9.1007392
8.6796259
0.9473875
8.7277 526
. : -f 0".053
“1“ 0r/.561
. 8.7424798
0.9473875
7.9240589
. . o.oos
-f 0",553
8.9953592
9.3730371
0.9473875
9.3157S38
. ; : — o"207
4- 0".346
i * * »
. 8.5303760
8.4214921
i
(
0.9473875
7.8992556
» . — * o'.oos
-+■ Ov.338
23.
178
Log. Z?3 C
Log. (——
° l4K4
7.786172$
8.5509288
0.9473875
7.2844891
Log. B4(A B)
Log. V' 5
T 7v5Ç>{o)5 ~y/ 7T
Log. * — V . •
° 128t4 2tA
. 9.3453275
8.2421529 .
Log. B3(AB2 -\-4AC- GBC) .
. 8.0175739
Log. I
Compl. Log. A\S 5
9.5443503
9.3453275
7.4513197
. 4- 0"002
4- 0'340
. 4- 0'017
4- 0,/.357
4- 0"003
mule patet quintum adeo terminum prodire r= 4- o"360,
summamque primorum quinque terminorum ~ 34'3G".4io.
179
§. 5G.
Jam quod ipsum approximandi opus ad centesimam
usque minuti secundi partem continuatum in antecedenti-
bus exhibuimus, nequaquam existimandi sumus hoc ipso
indicatum voluisse, vel hanc, vel aliam quamlibet ejus-
dem quantitatis determinationem numericam intra arctos
adeo limites pro certa esse habendam 5 quippe cum id so-
lummodo spectavimus, ut, quid ex allata in paragraph o
o6:ta de constitutione atmosphæræ liypothesi, pro hoc ar-
gumento consequeretur, omni illo, quem adhibitae vulgo
tabulae logarithmicac concedunt rigore, enucleatum sistere-
mus, quo nempe sic tuto aliquatenus judicare liceat de
hujusce hypotheses cum ipsa rerum natura convenientia,
vel ab eadem discrepantia. Tum vero magnopere est do-
lcnduin exiguam admodum esse copiam determinationum
pro hac eadem quantitate ex observationibus unice colli-
gendarum, quibus scilicet nihil adhaereat indeterminati,
sive temperaturam quod attinet, sive huic eidem conve-
nientem Baromctri altitudinem. Interim Groombridgii de-
terminationem, quamvis ne hanc quidem omnibus, quae
heic profecto desideranda essent, absolute satisfacientem,
attamen præ cæteris qualicunque saltem comparationi in-
stituendae idoneam, ex Transactionibus Philosophicis pro
180
anno 1814 attulisse juvat, ex qua nempe refractio hori-
zontalis — 34' 28" 13, idque pro temperatura ex tliermo-
metro Fahrentiano interiore quidem -f- 49°, exteriore
autem — 45°, atque Barometro altitudinem obtinente
rr 29.6 pollicibus anglicanis. Hoc autem agentibus pri-
mum sane omnium animadvertendum occurrit allatam Ba-
roni e Iri altitudinem ad temperaturam glaciei liquantis pro
hydrargyro reductam esse ~ 750*». 5493; ideoque cocffi-
cientem pro valöre v ad casum Groombridgii reducen-
do fore
750.5493 49S
■ := 0.9975307
760 493
9'.9989iso
quæ quidem si determinatae ex formula nostræ adhibeatur
refractioni , prodibit denique
2076".41 X 0.995684 == 207l".3S6 — 34'3l'/.386
Equidem pro re, de qua agitier, perparva omnino exi-
stimanda est hujusce quantitatis, ab observata, discrepan-
tia 5 neque profecto levissimum judicavimus hoc ipsum
suppeditare momentum, ad fidem valoribus conciliandam,
quos in antecedentibus exhibuimus, sive pro temperatura
spatiorum coelestium, sive denique pro coëfficientibus A ;
B et C. Neque tamen me fugit, non istlianc sufficere ra-
tionem pro refractionibus, quæ in horizontis valeant vici-
181
nüs, ab uno in alium atmosphæræ statum transferendis }
sed cum ipsum Groombïudgïum , In observationibus ad
communem atmospliæræ statum reducendis, liac eadem u-
sum esse vero simillimum sit, eandem heic quoque coni*
parationis ergo adhibendam fuisse profecto patebit
§. 57.
Equidem pro re, de qua agitur sufficere nobis in an-
tecedentibus ea visa est valorem ipsius G, proxime adeo,
ut refractionum Astronomicarum satisfaciat phaenomenis,
determinandi ratio, qua statuendo
Ax
û?x2/! ,(2\[/ — cc)2 \^rf#J 5
i ( £l^\ — — » 0 — 'M
(rf#2/ ~
(2\p — «)3
Rursus, cum sit per aequationem (17)
t+(S) +
et inde per liujusce differentiationem
•♦{=?) +*$© +42)=
unde, cum l 4- 2 rf— ) sit zr — - — ,
T \ dx) 2d, - « ’
et
nec non
et inde
Jiet adeo
rf\JA \p
1 + r rl =
rf X;
2\y — « ?
fi
+
rfd;
dx
= -
2\p — cc 5
/flPvP'X «0 «(« — 4/) zz: ) . e
T e —
2 // y^2
dxdv -4- — yd#
_ » Ol
denotante autem ^ valorem ins] us {— ,
\dx « ; 1 W" /
i . . /d» 0\
valorem ipsius I- —
Axn ,
qui valori convenit x zu o , per demonstrata in antece-
dentibus sit
A ==
a
atque V =z 1 ?
^ *, et
U.v j
V2F
H
2C
2
184
liet adeo r(£) = « o) (r(£) - A?} ,
et inde
= A
B = B
2\p(o) — cc cc
2 / \p(o) — cc
sive denique B Jl.W ~ “) :
1 «W(o) - cc) 5
atque sic, cum pro singulari ipsius x valore = o,
Tfd£) = !ra © - -M£) +
= ç>(6) [2 c — 2^5 4- y^2],
liet utique 2C =z 2AB — A2 4 — .
^ [2^(o)_a]3 5
unde pro valore ipsius 4/(o) E=5 1 5 prodibit
C = — 0.0167782 , , ; m k 9.2247454
tum vero terminos Fx 5 , &c. negligendo, ex æqua-
tioue (45)
2^C -f 6D = - 0.1055503 .
atque sic tandem j) — — 0.0204497; . . . . 8.3106869
qui quidem ipsorum C et Î) valores si adhibeantur in ae-
quatione (62), prodibit ex bis
8 A3 — 4 A2B — 2 AC — 3D
= 1.0573407 * . . , 0.0242159
SA2
4A3 + 2A2B +3 AC— 45 D
32Æ
0.1601095
• •
L 9.2044171
185
atque sic, pro primo quidem termino, istiioc calculi dia-
gramma
TjV 7T
LiOg. — ; • • •
V'2tA
• • •
. 3.2512906
0.0242159
3.2785065
. . . 1898".919
t]Vr7t
Log. — ; .
a V2 A
• 1 •
; 0.3674920
9.2044171
9.5719091
. . 4. 0//.373
1899".292
pro secundo autem
termino obtinebitur
• +
1.2769231
. . . 0.1061647
B ..i;..
• +
0.4551409 .
. . . 9.6581459
c :
0.0167782 .
. . . 8.2247454
i)
0.0204497 .
. . . 8.3106869
A B
• +
0.8217822 .
. ; , 9.914756S
AB—2C . . . .
. 4-
0.6147363 .
. . . 9.7886889
AC— 3D . . . .
• +
0.0399246 .
. . . 8.6012405
2 AC —30. . . .
• +
0.01S5001 .
. . . 8.2671719
AC + AB2 — 3BC .
• +
0.2660036 .
. . . 9.4248875
2ABC-\- AD — 4.BD —
2 C2 —
0.0089480 .
. . . 7.9517260
2 ABU + ACÀ - 5 CD
. . —
0.0251260 .
. . . 8.4001234
24.
r.V—, • •
y 2rA
. . -f0//.5079012 . .
n'.-'V—. ■
t 2r A
. t. . 4- 391"3613 . .
♦ ' P s
. . 2.5925778
4 • / (
Log. ( A 2 — AB) .
. . 0.0209215
Log. {y 2—1) . .
. . . 9.6172245
2.5925778
2.2307238 . .
. -f- 170". 108
Log. ( AB —
- a?) .• • ■
. 9.7886889
Log. 1(2 -
K2) • • •
. 9.1656795
2.5925778
1.5469462 . .
1 .
. -f 3 5//.233
3D).- .
* ©
4- 205 '.3 41
Log. (/?C —
•
. 8.4950758
Log. A (4 —
K2) . . .
. 9.2084726
2.5925778
0.2961262 . .
• 4" 1 .9 78
D
Log '7 '
<1 ' « »
4“ 207,/.3J9
L°g‘ gV (8 —
K2). .....
. 9.4895489
2.5925778
* fi "» •»
0.2866499 . .
. — 1 v.93 5
-f 205.384
187
i
Log. -(2ABC+ AD — IBD — 2C2)7.95I72G0
A
Log.
3
32 1/2
8.8214563
2.5925778
9.3657601
Log. {AB — B 2) 9.5729027
Compl. Log. 2]A'2 9.5484550
2.5925778
1.7139355
Log. ~ (AC -f- AB2 — 3 BC) . . 9.3187228
A
Compl Log. 8K2 8.9463958
2.5925778
0.8 576964
Log.
~ 2ABD -f AC2 — 5CD)
A3
8.0816293
Log.
1 5
128K2
8.9183663
2.5925778
9.5925734
-{- 0".232
-f- 205 /.61G
— 51".753
-|- 1 53v.863
7r/.206
14G".657
-f 0".39l
14 7' .04 8
188
f'°S' -J, {-AC 3D)D
Log.
105
512K2
6.1532000
9. 16 MO 13
2.5925778
7.9071821
1 D° - * -- -
Log(i
A 4
945
2048^2
6.1967150
9.5135869
2.5925778
8.3028797
Log. (yf — JÇ) 9.9Ï47568
Log. |1(2 — K2) ..... 9.6775626
9.7057792
9.2980986
Log. - (^5 — 2C) .... 9.6825242
L°g- il (4 — t''2) 9.7203560
9.7057792
9.1086594
. . -f 0".008
-4- 1 47//.056
— ()"020
— I47"'.036
: . -f 0199
4- 147//.235
• . 4" O'. I 28
+ M7//.363
189
Log. -L {AC -3D) . .
Log.5Ys (8-K2) . •
8.3889111
0.0014322
9.7057.792
8.0961225
Log* ■ — . » • » • • • • 8.0983575
° A 2
195
Lo„ (16 — K2) . . . 01136644
to 1024 V y
9.7057792
«
S. 247801 1 .
Log. 4 {AB — S') .... 9.1667380
A
13
Log. . . , • • » • • 9.4;>827 84
° 32L"2
9.7057792
«
8.6307956 .
Log. — {AC-\- AB2 — 3 BC)
A 2
39
Log. — —
D 12SJ/2
» •
• • 9 •
9.2125581
9.3333390
9.7057792
8.2510769
-f O v.0 1 2
4- 147 '.37 5
- -, _ o"018
• — 147".357
— 0' .043
4-117//.314
— 0".018
-f- 14G".296
190
Log. (2 A BD + AC2 — 5CD) 8.0816293
1365
Log. — - ...... 9 6732878
2048^2
9.7057792
7.4606963 ... -J- Q". 003
146 299
»» ^
atque sic summa primorum duorum terminorum z=34 5//.291
Pro tertio autem termino numerice determinando fiet
2 AC -J- AB2 — 4#C
%.
• •
+
0.2522157 . . .
9.4017721
AC2-\-2ABD+
3AB2C — 5BC2 — 5B2D
! ■
—
0.0161836 . . .
S. 2090756
2 ACD 4-3 ABCA+3 AB2 D (
- 2BCD — 2C3 — 9 BCD j
—
0.0165693 . . .
8.2193042
AD2 + 6ABCD + AC3 |
— BD2 — 1C2D — 6BD2i
i . .
4- 0.0004324 . . .
6.6358857
3ABD2-\-3AC2D—SCD2 . .
4- 00007633 . . .
6.8826953
AC— D
—
0.0009747 . . .
6.9888932
>73.(p(o)3 -y / 71
2 T2 * 2 tA
•
+
42//.64 1 7 5 . . .
1.6298350
V3-
35 .653
Log. //C — 3D)
. 8.6012405
Log. |f ' y- f
° 41 K3 K2 1 /
. . 9.0876127
1.6298350
9.3186882 . . .
-f 0 208
35'soi
. 8.4168516
^°£* « ( zi/ 3 2/^2
^ . . 9.2600404
1.6298350
»
9.3067270 . . .
— 0.203
-}- 35 .658
«
Log. 3^4/? [A — B)
. 0.1561887
Log. (K 3— K2) ....
. 9.5022046
1.6298350
1.2882283 . .
— 19 ". l 19
-f 1G".239
192
Log. [AC -{- AB2 — 3BC)
Log. L\ .
° 2 \V 2 Và)
9.1248875
9.2892207
LG29S350
%
0.3139432 .
L.(2ABC+AD— \BD-2C2)
1
A
8.0578907
9.0821649
1.6298350
— 2"20S
14'.031
Log. ( AC2 +2 A BD—S CD) . - .
A
L°°' 8 (4 V‘i ~~ "9P3")
i
i
Log. (2ACD — 3D2) . . . .
il0°' (s V 2 27 V3)
8.7698906 . . .
+
0'\059
-h
14 .090
8.1S77940
at
9.1027934
1.6298350
'
S. 9204224 . . .
+
0'083
+
14". 173
6.2593647
9.2751997
1.6298350
7.1643994 . . .
+
0"001
+ 14". 174
£93
Log.
D2
A 5
. 6.3028797
Log.
315
f 1
_ 1 1
1 . . 9.5621410
1.6298350
32
\16 K2
81 IA3)
^.49 18557 . .
Log. B2 [A — B) 9.2310186
Log. i K 3 9.6365007
1.629S350
0.4973813 . .
Log. (2ABC + AB' —452C)4 8.9537533
a
Compl. Log. 8 ]A 3 .... 8.8543491
1.6298350
9.4379377 . .
L. ( AC 2 + 2 ABD + \ _i_
3 A B2C — 5 BC2 — 5 B2 D)j A2
Compl. Log. 16L^3
. 7.9967462
. 8.5533191
1.6298350
. 0 003
+ M'.l 77
. -f 3'. 143
-f 17 v.320
. -f 0//.273
-f- 17".593
. _ o'4)15
+ 17".57S
8.1799006 .
194
♦
Log. [CD, (2,4—11 B) -f
3ÆB(C2+ HD) —2 C3).
l . . 7.9008091
r
5
Log. — —— • « • • «
° 9G//'3
. . 9.4781381
1.6298350
8.00S7822 .
« • ■
0".010
+
17".568
Log. A(B — A) . . .
. . 0.0209215
Log. Ï(K3-2K2 -fl)
• . 9.6936651
8.7430364
8.4576230
• • +
0".029
+
17//.597
Log. (^45 — 2C) . . .
. . 9.7886889
Lo§' ïë (v~3 ~~ yi ’^’1)
. . 9.6222153
8.7430364
S. 1539406
• - +
0,/.014
$
+
1 7/.61 1
Log. -1 [AC— 3Z>) . .
A
. . 8.495074S
lo~ - r 1 - 2
+ j . .9.7936830
32 V3K3 2/^2
8.7430364
7.0317942
4 * +
0 "001
-f 1 7". 612
19 o
Log. B [A — B) . .
« (yl pj)
9.5729027
9.8228233
8.7430364
8.1387624
0 ' .01 4
4- 1 7/,.598
atque sic profecto terminus tertius zz 4- 17''593 , summa-
que trium primorum terminorum zz: 34/22".884
Tandem fiet pro termino determinando qvarto
9"292279 . . . 0.9GS1222
Log. A^(A— B) 0.2332509
Log. |(1 G K4 — 27K3 + 12K2— 1)9.6039346
0.9681222
0.8053077 . . + 6 '.3 8 7
Log. A2(AB — 2C) .... 0.0010 1 S3
L.s(l— 3.2K2-4-3 3K3 — 4K4) .. 8 9343969
0.9681222
9.9035374 . • . 4“ 0 .801
+ 7/,.188
Log. A(AC — 3D) .... 8.7074052
Log. 1(1^4 — 3K3 4- 3^2 — 1) 8.7642537
0.9681222
8.4397811 0'027
-f 7r/21 5
196
Lo». A D
8.41 68516
3 3
Lo^H- +
.o». ~( 1 —
\
_ 8.0
v±)
540929
0.9681222
8.0390667
Log. A2B{A-B) .... 9.7852321
Log. § (21^2— 2.3K3-)-4K4) .. 0.0375483
0.9681222
Log. ( AC + AB2 — 3BC )
Log. J-5(K2-2K3-{-K4)
L.(2 ABC+AD-ïBD-ZC2)
/1 2 1 \
h0S 'i{F^~F^ + Fl) •
0.7909026
9.5310522
9.5730487
0.9681222
0.0722231
. 7. 9517260
. 8.9923844
0.9681222
7.9122326
Log.(2ABD + AC2~ 5CD).. 8.2939587
/1 2 1 \
Log. 411—- — — H 8.9434939
b l6\2lA2 3|/3T4K4j
0.9681222
8.2055748
+
0."0 I 1
+ 7 ".204
— 6". 179
-}- l//.025
— l".l 81
0'.156
0"008
O'. 148
-f 0'016
0//.132
197
Log. AB- (. A — B)
Log. 45 (^4 — ^3)
9.3372133
0.0020838
0.9081222
0.3074193
D
Log. (2 AC — 3D) • -jp
Los. —
O 32
\4K2 9 V'i
+
0.3655294
1 — ^ 8.5
1 6 K'l /
725445
0.9681222
Log. B[2ACAtAB2 — 4 BC) • •
Log- '‘(ft- -yi) • • •
5.9061961
9.0599180
9.1614633
0.9681222
9.1895035
L. (^C2+ 2ABD + 3 AB2C
8.1029109
8.8009540
0.9681222
7.8719871
. -f 2^.030
4- l".89$
. . 0.000
O '. Î 55
2".053
— 0//.C07
4. 2".040
198
L.(2 ACD 4- ZABC* + ZAB*D\
} 8.2193042
- 11 BCD — 2C3).-L I
A 2 7
L. 45( — 1 -—I . . . 8.6652584
3*V9K 3 16K4/
0.9681222
7.8526S48 .
• • ~
0".007
+
2 ".03 9
Log. B3(A — B) * . . . .
8.8891945
l'0g. /i •
9.4948500
0.9681222
'
9.3521667
• ■
0 ".225
+
l".Sll
L. B\3AC + AB 7 — 5
A
. 8.5874835
5
Log.
° 128
0.9681222
-
8.1473657 .
• •
0".G1 4
l".800
unde sequitur summam adeo quatuor primorum termino-
rum fore = 34/24//684, atque proinde, si pro quinto de-
terminatum in antecedentibus adhibeamus valorem, sum-
mam scilicet omnium quinque terminorum fore 3 4/25//.044.’
Hæc igitur pro refractione habenda est horizontali,
quæ, ex liypothesi paragraphi 49:næ, normali conveniet,
199
quem in § 30 assumsimus atmosphæræ statu, pro tem-
peratura scilicet — -j- io° ex thermometro centesimal!,
Barometro autem ad temperaturam glaciei liquantis redu-
cto = 0m . 76 ; atque profecto sic patebit, si seriem, qua
$
valor ipsius v definiatur, non ultra terminum C
continuabimus, fore errorem, quo oriturus inde afficietur
valor, = 1 1 "3 7.
Sed et si omni quo fas est rigore expositam in ante-
cedentibus tlieoriam, cum observatione Groombridgii com-
parare animus est, non equidem sufficiet animadvertisse
solummodo pro statu atmosphæræ juxta Groombridgium
fuisse
n — 58"19179 1.7648617
— 0.0002821218 . . . ; . 6'.4504366
sed et pro A, B , C et D sequentes adhibendos esse
valores
A = -4- 1.2769231 , . . . 0.10616473,
B = + 0.4413525 .... 9.6447856,
C = — 0.0232618 .... 8.3666434,
D S3 — 0.01839236 . . ; . 8. 2646374.
§. S8.
Sed ct, quo demonstratorum in antecedentibus appli-
200
lio tandem fiat ad refractiones determinandas, quæ pro
terrestribus valeant objectis, revocemus a paragrapliis 21
et 22 aequationes
f du \ p / dx \
J 1 -f * * \ ï/7 / ’
et
(?) = - r
e dÇ)
— {- £ (p
utique ex bis
( du ^ ( l eÇ)'
k dx \
V^/ l 1 + x )
y £d(p)
ubi coëfficientem 1 -f ~ numquam non licet unitati æ-
qualem assumere, ex quo igitur pro objectis quibusque
terrestribus
(du\ 1 f dx\
dq) s \d(p)
atque cum fit ex hypotliesi
Ax
d et
eorum substituan-
tur valöres ,
830
<2(o) = . ,
' 760 830 + 9
800 + 3 9
830
et
a
650
830 ’
760 800 4-33
T~ ’ 830
950 4- 6 0
830
designante videlicet Q temperaturam atmosphæræ ex ther-
mometro centesimali determinatam , b autem altitudinem
barometri millimetris definitam 5 atque sic profecto patebit,
pro normali, quem assumsimus, atmosphæræ statu,
fore = 11.165
pro temperatura autem glaciei liquantis rr 10 . 122
Cum autem hic valor pro objectis tantum locum ha-
beat, quorum altitudo præ subtangente Barometrica r =
202
8261«. 844 pro evanescente sit liabencla, indefinitum etiam
ejusdem vel orem sic explicasse convenit. Ex Maclaurini
scilicet theoremate erit
(£)-(£) + ■(£) + «■*:
=(£M' + 'fê)-P + -)
ideoque generatim adeo
/ f l J y***2 ) f
Sed et per demonstrata in antecedentibus
69 = - «•>(
A X
A — B , AB—2C AC
- — + +
t3
*’)■ e
iterumque differentiando
d29\__ , 2ÆB+2C ,A2B- 4AC JPC
+
X 4“
x2^ .
Ax
ideoque ponendo .r — o
m=-
(3) = «(
{A - B). ${o) 9
A2 — 2AB -4- 2C
et
)-
igitur fiet tandem
-S) •(«)(
1 +
A2-2AB-k-2C x\
—h ‘r )
A
atque sic, pro normali quem assumsimus atmosphæræ sta-
tu, altitudine autem objecti imitatibus subtangentis Baro-
metricæ definita — h ,
205
^ = Il . 165 (1 -f 0.412Â)
§. 59.
Sed et ut, nulla circa universam atmosphæræ constitu-
tionem assumta hypothesi, rationem explicemus, qua nu-
merus n a prima illa deducendus sit velocitate, qua
temperaturae, pro incipientibus supra libellam maris eleva-
tionibus, decrescunt, certe patebit, pro evanescentibus
(quales heic consideramus) præ subtangente Barometrica
altitudinibus, assumi posse
tam ))
* (M -
1 _
. Log
Log
vel denique
Â'.^(o)
1 — K . ^(o)
K . \p(o)
('K«))
. Log
hoc est
(>-*•9
204
X
H . —
r
atque sic tandem
Sed et q>i (x) = f ) = —
I — K . \J/(o) #
'K«) r ’
(H + K).ÿ(o) = 1.
atquc per æquationem (8)
2 2r
S.(pL[o) Hë*(p{o)
2 r . \p(o)
“ [i — Â.^(o)] . 8 ce-
tera1 que ejusdem generis, quas in Lapponiis australioribus
frustra quæras.
§. 3-
Quæ sit autem efficacia solis inoccidui, Tei exinde
colligitur, quod coralia florum in septemtrione, ut supra
ostendimus, amplior obtingat, nec non saturatius colorata ;
quod tamen in speciminibus exsiccatis minus lucide
apparet.
Hinc plantarum Tariæ formae, Tei etiam species exsti-
tere; ex. gr. Veronica serpyllifolia , Tar. borealis: floribus,
fere ut in Ver. saxatili, grandefactis , eximie coerule-
sc entibus; quæ planta alias floribus parxis atque pallidis l.
lactescentibus legitur. Quod autem tota planta his regio-
*
nibus depressa sit, et undique pubescens, capsulis quo-
que obeordatis, quum Tulgo reniformes sint: aliis de cau-
sis fieri potest, de quibus mox plura dicemus.
212
Pinguicula iitraque alpina et villosa y floribus pulchrius
oculatis in Lapponia Toni eu si 9 observantur 5 unde Ping. fla-
vescens. Mgosotis scorpioides floribus Lapponiæ grandio-
ribus legitur a) ; atque liinc forte Mgosotis alpestris facta.
a J Obs. Nulla hac forma in subalpinis Lapponiæ vulgatior. Folia ra~
dicalia obovata; ceterum tota planta succosior atque obesior ob so-
lum pingvidum. Eadem planta glabrescit in aqua, ubi etiam folia
lanceolata et calyx quinquedentatus evadunt, quæ forma Myosotis
palustris forsitan audit. (Utraque forma sub FI. Lapp. n. 98 a
Ccl. Wahlenberg intelligitur). Tertia myosotidis forma itidem in
aqua enata, ad ripas lacuum sæpius inundatas lecta ex. gr. ad Öf-
ver- Calix; quas floribus minoribus, calycibus quinque - partitis, ferme
glabris, pedicellisque longitudine calycis ad M. caespitosam Schultz,
pertineret; nisi quod planta valde sit abbreviata atque simplex, ut-
pote unico racemo subinde e radice exeunte constituta. Quarta in
Lapponia forma, quam itidem in aqua legi, gracillima est floculis
minutis; calycibus quinque partitis, laciniisque acutis; pilis raris
adpressis; pedicellis vix longitudine calycis. Caulis filiformis est,
et folia glabra anguste lanceolata, acuta et cito marcescentia; quam
formam, nescio quo, referam; nisi M. palustris d. (Fr. Nov. Ed. 2.
p. 03^ hujus loci habeatur.
Huj usinodi formas, quamquanf leviores sint a multis judicandae,
quia et rarius obtingant, minime tamen contemnendas censeo; nam
et id, quod multi novarum rerum cupidi prorsus ignorare voluerunt,
redarguere videntur, non omne, quidquid natura habet alieni, idcirco
spcciein esse ; quum innumerabiles sint naturae vires in plantarum
formis creandis. Sic species illa Myosotidis, quæ de una Scorpioi-
dide Linnaeana in tot species divulsa, quot habet hebdoma dies, (vel
postremum totidem plures) summos sæpe rei herbariae scriptores ni-
mis diu torsit; quæ tamen, omnibus in unam specbem collectis va-
213
Pari modo Potentillam illam alpestrem exstitisse opi-
nor, quæ procul dubio nihil aliud est, nisi xarietas P.
vernæ, quamquam multis jam, multorumque nominibus,
nobilitata est.
§. 4.
Hæc vegetatio florum etiam ad gramina extenditur. Nam
his quoque glumae calycinæ majores, praesertim in alpibus,
forsitan aliis etiam de causis, quarum infra mentionem fe-
cimus. A grostis alpina , panicula pauciflora, glumisque
calycinis majoribus, ut gramina vulgo in alpibus, vix ab
A. rubra separanda 6). Arundo Calamagrostis glu-
rietatibus, satis limitata videretur. Quare satius duxi, unam certam
speciem habere, quam decem incertas creare. At constantes sunt?
Omnino! Tales enim decet varietates Linnteanas esse. — Constantes
sunt, quousque non mutatur locus. Sed fac mutari locum. Fac mu-
tari montes in valles, hasque lacus fieri. Quid tum postea? Nonne
stricta foret collina, et collina arvensis, sicut alpestris palustris?
Nam in casibus dubiis perperam citatur locus ad auctoritatem speciei
confirmandam, quum aliena soli locique natura potius diversitatis
rationem vel causam in se continere videtur. Cujus diversitatis na-
turam, etsi jugiter demonstrare, vel in hortis imitari, valde sit dif-
ficile, re tamen vera variae plantarum forma: repraesentare videntur.
J Aliam etiam, saltim in Lapponia, habemus Agrostidem cum A.
rubra minime confundendam: glumis calycinis anguste lanceolatis;
foliis latis, culmo succinctis; panicula ramosissima, sub anthesi valde
divaricata, ante ef post anlhesin contracta. A. rubrâ duplo ma-
28.
214
mis calycinis majoribus Lapponiæ instructa est; quare mea
specimina, A. P s eu dophragmitis nomine divulgata
(Act. Scient. Acad. 1822), varietatem Calamagrostidis si-
stunt, quod postea animadverti. Atra ccespitosa in regio-
nibus subalpinis, flosculis majoribus, saepius trifloris ari-
stisque, subexsertis luxuriat, quæ Aira glauca , Ilartm.
FI. Scand. in addend., quasi A. al pinam et A. bottni-
cam connecti t.
Nam ut supra dictum, non modo flores, sed etiam
gluinæ calycinæ graminum grandescunt in alpibus , partim
ob lumen solare perpetuum, partim propter aquam frigore
mixtam. Lumen solare ampliores reddit flores, atque co-
jor. Promiscue crescunt, sed A. rubra jam deflorata, haec panicu-
lam vix explicavit. Glumae calycinæ hujus ante florescentium subu-
latae, sed in A. rubra ovatae apparent. In A. rubra, corolla
semper clausa, id est gluma interior numquam libera; quia exterior
coralia interiorem amplectitur, inque eo statu sub ipsa anthesi quo-
que perseverat, seminique maturo adhaeret. In altera valvulae sunt
a se invicem liberae, corollaque proinde aperta, nec semini maturo
adfixa. Figurae 58 1 in Bot. Svec. proxima, sed duplo major. Si
bæc est A. vulgaris Schrad. , non videtur varietas esse A. ru-
brae, sed diversa species. Aliae et permultae sunt A. rubræ formae
muticae; quae vero sub N:o 668 in Bot. Svec. picta, vulgatissima in
Lapponia est, neque post, neque antea, neque sub anthesin aliter, re-
spectu paniculae, divaricata, sed in omni statu sibi similis; neque glu-
mae calycinae unquam adeo a se invicem remotae , ut petala appare-
rent, sicut ejus, quam nunc descripsi.
2 lo
loratiores. Frigore autem comprimuntur , vel contrahuntur
vasa. IJinc abbreviatur culmus. Proinde panicula quoque
et decurtata atque depauperata. Sed abbreviato culmo,
paniculaque pauciflora facta, non possunt flores seu gluma*
calycinæ tenues atque graciles fieri 5 sed eadem lege suc-
crescant, neccsse est 5 quia flosculi numerosi quasi in pau-
cis continentur. Neque A ira alpina tantum istiusmodi
vegetationem collectivam ostendit, sed multa alia vegeta-
bilia^ de quibus infra plura. Ceterum, quo altius surgit
gramen versus alpes, eo brevius atque strictius fit. Habeo
Specimina ad mare lecta lïelgclandiæ 1819, quæ optime
sunt evoluta: foliis elongatis, non convolutis et panicula
diffusa; quæ, nisi vivipara essent, ab À. cæspitosa di-
scerni non possent.
Itaque verosimili videtur, A. alpinam non esse nisi
varietatem A. ccespitosce $ sicut A. montana L. a flexuosa
differt gluniis tantum majoribus, magisque coloratis.
Huc citari possunt: IlicroeJtloa odorata , var. bicolora ,
(Zetters t. Res. 2. p. 52); Poa alpina «; Eriger on Acre ß.
glabra tum , (Zetterst. Res. 2. p. 129); Solidago Vir g au-
rea ß - lapponica (Wahlenb. fl. Sv. No 932.); quæ o-
mnia non modo magnitudine, sed etiam colore vivacissimo,
quo ad flores eximie differunt ab iis, quæ in aliis regioni-
216
bus crescunt. Sic certe apparet lucis, in septemtrione
numquam non splendentis, efficacia.
§. 5.
At lumen solare, tam in summo septemtrione saluti-
ferum atque duituruum , vel in eo deprehenditur , quod ve-
getationem, in primis florum, tantopere accelerare yidetur,
ut cerealia, quæ aliis regionibus longo temporis intervallo
vix explicare flores potuerunt, postquam coelo assveverint
arctico , duplo fere breviore temporis spatio non modo de-
floruisse, sed etiam fructus maturos praebuisse animadver-
tamus. Quam celeritatem, etsi nonnihil caloris, coadjun-
*
ctum luci, ad properandam vegetationem conducere videa-
tur, maxime tamen solis efficaciae imputandam existimo 5
»
quia floribus in septemtrione, die pariter ac nocte perpetua
lacessitis luce, nihil est temporis reliquum , quo requiescere
potest vegetatio: et accelerata vegetatione floris, celerius
absolvitur fructificatio.
Itaque omnia, quorum ad praeparandum germen opus
est, hoc est ipsa an thesis, et quæ ex ea sequuntur, scili-
cet fructificatio et fecundatio germinis, maxima celeritate
in Lapponia perficiuntur. Sic summo in septemtrione Flo-
ra omni, qua par est, festinatione properare opus videtur.
217
ut eo citius requiescat 5 quasi baud ignorans, non multum
sibi temporis esse consumendi, mox instante autumno.
§. 6.
In genere observandum , quod præter rationes jam al-
latas, quæ vegetationem singularem in alpibus reddunt 5
ut lumen solare perpetuum, frigus nocturnum tempestati-
bus exacerbatum, solum pinguidum etc., etiam aliæ acce-
dunt causæ, non minus memorabiles, quam Lapponiæ pe-
culiares, maximique momenti liabendæ respectu plantarum,
quæ mutationibus facile afficiuntur.
Regio alpina multa pluvia quotannis immadescit; ter-
raque ferax aquarum, ex alpibus emanantium, uberrimisque
irrigua fontibus, subjacentes regiones fluviis crebrisque
torrentibus alluit; quare regio alpina et omnis fere Lappo-
nia scaturiginosa et penitus inundata evadit. Hinc paludes
in Lapponia maxima1 vastissimæque exstitere. Hinc vege-
tatio singularis maximeque palustris; quippe quæ calama-
riis et amentaceis maxima parte constituitur. Hinc Li-
chenum major copia, quam nusquam terrarum; quorum
vegetatio in Lapponia fere nunquam, ut multis aliis regio-
nibus, ob nimiam siccitatem interrupta, in fastigium sui
generis enixa, miram Lapponicæ gentis oeconomiam fun-
davit.
218
Hujus rei efficacia vel ex eo intelligitur , quoil non
solum plantæ, alias palustres in alpibus montanæ fieri so-
lent; ex. gr. Vaccinium uliginosum $ Pedicularis lapponica ;
Belida nana i unde variationes quoque formatæ ex. gr. Le-
dum palustre ß- dilatatum ?* Stellaria uliginosa ß. al pest ris
Il ar t m. 5 Carex canescens ß- fdpiolca; Carex panicea ß. spar-
s i flora ; Carex af/uatilis /9« epigejos etc.; sed etiam, quod
idem locus pluries quotannis inundatur, rursusque, dis-
solutis nivibus, exsiccatur, formam ambiguam nanciscun-
tur plantæ, sicut ipsa elementa, quibus circumdantur.
Sic Salices variae praesertim ad ripas fluminum, bis quotan-
nis inundatas, duplici sæpe occurrunt forma, scilicet foliis
inferioribus angustatis glabris, amentisque foliaceis, quia
serius explicantur; ideoque dispositio, ex amentis desum ta,
Salicum, valde incerta videtur; nam plurimas Salicum spe-
cies, in Lapponia saltim, videre licet amentis foliaceis, fo-
liisque orbatis, ne ipsa quidem Salice limosa excepta. L
contrario folia superiora, quæ aqua numquam tangit, ma-
gis in latitudinem eflbrmata, et amenta sæpius praecocia;
quæ ratio in uno sæpe eodemque individuo deprehenditur.
§. 8.
Pari modo plerasque plantarum variationes exstitisse
opinor. Nam cum momenta, quæ ad vegetationem exci-
219
tamlam , su sten tand am ve maxime sunt necessaria, ea ter-
rarum parte, quæ zona temperata nuncupari solet, magis
aMjualiter vel definite sese habere animadvertuntur: ipsas
quoque plantas perfectiores fieri necesse est, onmibusque
partibus melius, seu aequali proportione evolutas; quum
autumnus et yer, liiems et æstas, dies noctesque mutuis
yiribus recompensantur. His regionibus yariationes quo-
que constantiores esse, quisquis! facile yidet c). INiliilo ta-
men secius yariationes sint nccesse est, atque species
per se species. Ubi yero vires contrariae, quibus æquiva-
lentibus omnia sese aequaliter habent, in alterutram partem
inclinare, ut in zona torrida aestus, in zona autem frigi-
da frigus: tum vibrare vegetatio, extra modum vagari, et
mox inopinatas formas proferre coepit.
Sic vegetatio, suppressa in alpibus, non explicare
omnia, quæ in aliis regionibus explicat, sed plurimas
partes stipare atque in unum gerere solet; quo vegetatio
quasi collectiva (si istiusmodi voce uti liceat) oritur, id
est: ejusmodi ratio, qua non solum magnitudo totius plan-
tæ diminuitur, vel saltem abbreviatur, sed etiam de par-
tium numero aliquid detrahitur.
c ) Cfr. Wahlenb. FI. Sv. introduclio.
220
Itaque, quod ramosum est in silvis, fit simplex in
alpibus; quod erectum procumbens, et vicissim. Vegetabi-
lia exinde iisdem regionibus saepius pauciflora, et tamen
grandiflora facta, pluribus ramis in unum quasi caulem
connatis, flosculisque numerosis in unum florem redactis.
§. 9.
Hæc vegetatio collectiva, in alpibus evidentissima, mul-
tis de causis oriri potest 5 etsi acerbum, imiteque illud
arcticum frigus in proxima esse causa videtur, cujus vis
in contrahendo ac minuendo sita est. Nam omnis vegeta-
tio acceleratur calore, frigore autem retardatur aut suffo-
catur. Ilinc vegetabila solis aestu maxime optimeque vege-
tare solent, praesertim humo modice uda. — Inprimis cer-
nitur vis caloris, in maturando fructu. Quare Lapponica
tellus, utpote nimis frigida, fructuosa esse nequit; quum
ad maturandum fructum aliquanto pluris esse opus caloris
videtur, quam quod Lapponia præstare potest.
At ejusmodi vegetabilia, quorum vegetatio atque fru-
ctificatio brevi absolvitur, aut quorum fructus minimam
ipsius herbæ partem constituunt, ideoque citius vel modico
calore maturescunt, in Lapponia maxima copia proveniunt.
221
§ 10.
Quum autem summum sæpe caloris atque frigoris exi-
stât discrimen in alpibus, idque minimo temporis, loco-
rumve intervallo $ cum urgeat frigus superne in vertice mon-
tis, fervensque æstuet calor in fauce: quisquis facile judi-
care possit, quæ sit efficacia virium tali impetu contrarie
agentium 5 quanta dissimilitudo herbarum alienissimis hisce
regionibus.
Hæc aliaque naturæ arcticæ phenomena ignorantibus
prorsus incredibile videbitur, quo modo individua ejusdem
speciei inter pollicarem ac sesquipedalem altitudinem va-
riare 5 cur hirsuta atque glaberrima, aut qua ratione sim-
plicia atqua ramosissima fieri possint
Ilanc ob causam Saxifraga cæ sf.it osa oliin sine ulla
tamen sufficiente ratione in plures species divulsa $ namque
ignorabant auctores , acaulem fere esse plantam in alpibus ,
cauiescentem vero ramosamque in inferioribus montium re-
gionibus. Simili ratione Saxifr. Cotyledon in fissuris ru-
pium inferioris regionis caule superbit altissimo, sæpe
bipedali, paniculaque ramosissima 5 eadem planta summo
alpium jugo humilis est, caule interdum biunciali, panicu-
laque subcymosa: unde petala latiora, magis obovata, et
29.
222
punctis purpureis maculata. (S. Cotyledon (i- Læst. V. A.H.
1826.). Epilobium alpinum u. in summis alpibus uni flo-
rum 5 ß. in sylvis multiflorum. Ranunculus acris aliis re-
gionibus ramosus atque multiflorus; in alpibus simplex at-
que uniflorus, flore, respectu magnitudinis plantae, satis am-
plo. (Ran. montanus? Willd.). Ranime, glacialis in sum-
mis alpium cacuminibus semper uniflorus; sed inferioriori-
bus , 5 — 4 florus. Hieracium murorum in alpibus sim-
plex atque pauciflorum imo uni florum ; ceterum ramosum
jam in Lapponia sylvatica , ibique floribus minoribus.
Tussilago frigida , quo altius surgit, eo brevior atque pau-
ciflora, flosculis radiatis elongatis atque coloratis; in syl-
vaticis autem brevioribus vel demum evanescentibus
(ß Wg. FI. Sv.); sed floribus numerosis.
Huc citari possunt: Apargia atumnalis , var. uniflora
seu Taraxaxi ; Gnaphalium supinum , in alpibus acule et
pauciflorum, capitulis 2. 5. majoribus; in inferalpinis se-
mipedale, floribus usque ad duodecim. Cum bis congruit
Saxifraga rivularis , var. acaulis , in summis alpibus ; Cam-
panula rotundi folia y var. linifolia etc,
§• n
Sed etiam gramina in alpibus abbreviata, pauciflora,
et tamen grandiflora sunt ut supra ostendimus. Ex. gr.
223
Luzula parviflora ß. spadicea ; Luzula campestris ß. niva-
lis; Carex leporina, var. subalpina d); Carex lag opina , var.
crassiuscula e) ; Carex atrata var. nigra, f); C. alpina u
(Wahlenb. FI. Lappon.)$ Carex ampullacea var. borea-
lis, g); Carex saxatilis , var. rigida ; Carex pulla «. (vide
infra). Quibus rebus facile evincitur, quod etiam ipsius
naturae ratio testatur, plantas alpinas non modo abbreviari
et simpliciores fieri, sed etiam floribus paucioribus verum
majoribus instrui, vi vegetationis collectivae 5 quia plures
quasi^in paucis continentur h).
-
* ■■
dj Spiculis in spicam ovatam congestis, (num C. ovalis Good), ru-
fo-fuscis; capsulis concavo- convexis , margine serrulatis, squamis
longioribus. Legi ad Quickjock et Peurajaas 1S21.
ej Culmo abbreviato stricto; spiculis confertis, majoribus. Ex alpibus
Lulensibus 1821.
fj Spicis oblongis approximatis, erectis, subsessilibus ; infima subpedi-
cellata; capsulis obo vatis, obtusis, brevissime apiculatis, glauce-
scentibus; ore subintegro; squamis aterrimis, ovatis, unicoloribus.
In summo alpium jugo ad Tjatja Lappon. Tornens., quo tria tan-
tum specim. legi; quorum unum spicis quattuor, spicam mediam ha-
bebat androgynam inferne masculam; alterum specim. habebat mascu-
lam terminalem; tertium binas masculas atque unicam femineam.
Est quasi inedia inter C. atratam et a/pinam. Num C. nigra ? Ali.
gj Culmo foliisque subfiliformibus, canaliculatis; spicis subovalibus , sub-
fuscis; capsularum rostro abbreviato. Spicæ famineæ plerumque bina,
sed mascula unica: quasi Ampullaceam et rotundatam conne-
ctens.
h) Cfr. Aira alpina Poa a/pina a., Festuca vivipara etc.
224
g. 12.
Hac vegetabilium contractione singularis exstitit ve-
getationis alpinæ indoles , qua non solum abbreviatur
truncus, sed etiam folia ex oblonga in rotundam abeunt
figuram. Quæ ratio trunci, qua nexus naturalis inter folia
atque ramos observatur, iliorumque habitus eadem propor-
tione, ac truncus mutatur, omnino memorabilis est. Quis
est , qui varietatem Bctulæ albæ pendulinam non noverit?
Hujus folia suum cuj usque ramum imitari videntur. Ra-
mi pendentes sunt, atque graciles: proinde folia angustata
atque acuta gerunt. Eadem Betula varios formarum mo-
dos emeliens, postremum in fruticosam vertitur, cujus fo-
lia parvula ac orbiculata e ramis valde torulosis erum-
punt, adeoque trunco subdepresso optime respondent i).
Eadem ratione variationes Salicum interpretari opor-
tet, quarum folia mirifice mutantur, non modo magnitu-
dine atque pubescentia, sed etiam liabitu atque figura, ut
nullæ sint Lapponiæ species , quarum folia subrotundam ac
ij Dignoscitur Betula fruticosa Pali.: trunco subdepresso; foliis
subrolundis, obtusis; squamarum lobis subæqualibus , et profundius,
quam in B. alba partitis. Ægre quidem a B. nana discernitur;
sed transitus ad B. albam indubitabiles sunt.
225
lanceolatam figuram non ambigant. Quæ res sagacissi-
mos sæpe rei herbariae scriptores fefellit. Quis enim cre-
deret, Salicem lanatam foliis lanatis integris rotundis, at-
que varietatem foliis lanceolatis, serratis glabris, eandem
esse speciem. Quæ differentia inter phy lici foliam ac ni-
gricantem, inter arbusculam atque majalem ; romarini foliam
ai arenariam? Quæ quidem species, me judice, baud diffe-
runt. Certe pubescentia nihil refert 5 nam praeter S. phy-
lici foliam , fuscam et ver si foliam , etiam auritam atque li-
vidam germinibus glabris sæpe animadverti.
§• *4.
Facile quidem largior, esse quandam phylicifoliam
sensu Linneano distinctissimam , de qua Linnæus in FI. Sv.
” habitat in pratis Vestrobottnice et sylvis Lapponiœ scri-
psit. Quæ vero in Vestrobottnia vulgatissima, nulla alia,
quam S. majalis est (Wahlenb. FI. Lappon.), scilicet
utraque forma (germinibus et glabris et pubescentibus) qua-
rum liæc , ni fallor. Sal. nigricans 1. c. ex parte. At
quæ in sylvis Lapponiæ, eadem est arbor, scilicet: 8. ma-
jalis; nisi arbuscula major , (Wahlenb. 1. c.) hujus loci
habeatur, cum qua arbuscula minor , (Wahlenb. 1. c.) o-
mnino confluit 5 a qua tamen arbusculam minimam , (Lin.
FI. Lappon. §. 560. et Tab. 8. fig. m.) diversam statuo,
226
vix ulli post Linnæi tempora notam , quam bis tantum ipse
legi, in summis alpiuin regionibus A). Itaque S. majalis ,
Wahlenb. Fl. L., S. arbuscula ibidem, nec non S. phy-
lici folia , FI. Sv. ex parte, unam speciem, quam pkylici -
foliam appellare si libet, baud recuso, milii quidem con.
stituere videntur. At S. phylicifoliam, Wahlenb. Fl. L.;
Salicem nigrieantem ibid., formam, quam S. Capreæ ap-
proximari dixit; S, phylicifoliam ß. FI. Svcc. et S. nigri-
cantem ibidem, alteram Speciem quodammodo ambire cen-
seo; quo etiam Salix illa Rudbechiana , (Lin. Fl. L. Tab.
8. fig. a.) omnino pertinere videtur. Rem vero ea, qua
nunc dixi, ratione se habere, nullis queo argumentis de-
monstrare, quam ipsa natura, cujus testimonia tuto citare
audeo; quia innumerabiles formas, specimina, et omnes,
quidquid est Salicum, variationes, tredecim fere annis, e
Svecia boreali collectas , diligenter examinavi et disquisivi,
ex quibus didici, non plus , quam duas earum , quas supra
memoravi, formarum species creari æquo animo posse.
kj Sal. arbuscula minima dignoscitur l:mo Amentis omnibus etiam ma-
sculis serotinis et foliaceis. 2:do squamis obovatis 1. in masculis ferme
subrotundis; ciliatis tantum. 3:tio foliis minimis, et post exsicca-
tionem costatis! rigidis. Ab hac S. arbuscula vulgo, differt: amen-
tis, in primis masculis, praecocibus! Squamis lanceolatis pilosis , amen-
tis duplo majoribus. Folia lævia tantum nec elevato costata.
227
§. lo.
Salix arbuscula major, seu orgyalis ( Wahl en h. Fl.
L. n:o 476) in ipso loco (ad lacum Virihjaur) a me quo-
quoque observata, nullo modo ab ea differre videtur, quæ
per universam Lapponiam vulgatissima / ) , ad ripas flumi-
num omnium Lapponiarum, et prorsus eadem per totam
Vestrobottniam , Angermanniam , superiorem Jemtlandiæ us-
que, densissimas constituit silvas.
Hanc ad S. majalem semper detuli, ejusque nomine
Botanicis Sveticis communicavi: cujus etiam meritiss.
Koch, (in commentatione Sal. Eur.) particeps factus esse
videtur, isque eam ad Sal . arbusculam citavit, cum qua
etiam paullatim sed aperte confluit. Ab liac S. majalis
vera, s. (germinibus glabris) in Vestrobottnia vulgaris, ni-
hilo, nisi germinibns glabris differre videtur.
Salix autem phylicifolia , (Wahl en b. Fl. L. n:o 482),
cujus forma magis urbana seu campestris (Wahlcnb. FI.
Sv. /?) in Svecia australiori occurrit, prorsus eadem est,
1) Arbor tenuis biorgyalis et supra, germinibus pubescentibus; foliis ni-
tidissimis semper glabris et subtus eximie albo glaucescentibus. De hac
in Fl. L. altum silentium? Suspicor tamen eam sub S. majali in-
tellectam; quamquam S. majalem proprie sic dictam (germ, gla-
bris) nullibi Lapponiæ vidi.
228
ac Sal. nigricans , ( Wall len b. Fl. L. et Sv.) 5 quia et in de-
scriptione dicitur: ”folia sub incauta cxsiccatine omnino ni~
greseunt ” et mox: ”ramuli tenelli et radiales , petiolique
semper pubescunt .” Quo nihil a Sal. majali, arbu-
scula, eeterisque huc pertinentibus formis, potest esse
alienius.
§. 16.
Plurima de variationibus salicum essent animadver-
tenda , eaque memoria digna , quæ tamen temporis locique
angustia hic praetermittere coactus, in aliud tempus op-
portunum, vel speciale opusculum, si velint fata, reser-
vare satius duxi. Nunc hoc unum adjungam, dispositionem
Salicum, e germinum foliorumve vestitu desumtam, parum
consentaneam esse naturæ, quod et affinitatis vinculum
rumpitur, et species sæpe cum varietatibus commutantur.
Neque methodus illa, quæ amentis nititur, satis apta, quia,
ut supra dixi, nimis vaga atque incerta. Nam et casus
incidunt et tempora, quibus amenta præcocia fiunt serotina ,
aut foliacea nuda. Nulli denique characteres fidi, nisi qui
ex pedicellis germinum sumuntur, respectu habito necta-
rii atque styli m).
mj Meritissimus Koch, in supra laudata commentatione, quum in cha-
characteribus Salicum recensendis, de ameutis agit pag. 5. inter alia
229
S. 17.
Primum igitur hoc attendendum judicavi; quod etiam
experientia testatur, quomodo vegetabilia alpina plerumque
de Sa l. lanata quam propriæ quoque sectioni subjecit, ’’amentum'*
ait, ”in apice ramuli conspicitur j et aliquot praeterea sub api-
ce hujus ramuli et sunt sessilia.” Quod tamen neque verum
est, neque omni tempore absolutum. Amenta sessilia sunt, dum in
alpibus commoratur planta. Ubi vero eo sylvarum ventum est, quo
neque nivibus obsita, dum flores explicare conatur, planta, neque
frigore oppressa folia, quorum germinationem non modo retardari
sed etiam suffocari apertum est, quam diu planta vel frutex un-
dique nivibus circumdatur, apicibus tantum ramulorum eminentibus,
et amentum nihilo secius mitentibus: mox alia inquam exstitit plan-
ta, cujus non modo amenta lateralia, sed etiam folia amentacea sa-
tis bene explicata, quemadmodum Fig. Linnæana (Lin. Fl. L.
Tab. 7. fig. 7.) ingenue eam repræsentat; quo in statu pilis aureis quo-
que destituitur, et Sal. lanata var. depolita audit. (Wahlen b. Fl.
Svec. n:o 1 1 I 7. — Excluso tamen syn . S. depressæ quæ, ni fallor,
variationem S. lividcEj, cinerascentem dictam (Wahlenb. FI. L.
n:o 488), spectat; cujus itidem Synonym. Lin. Lapp. §. 3 58, ad
varietatem S. cinereœ pertinere videtur, quam omnino memorabi-
lem inveni, nisi forte diversa species: germinibus pedicellalis stylis-
que porrectis inter S. cineream et limosam media). Itaque de-
miror, hanc figuram a celeberrimo auctore prœtervisam esse, in qua
amentum laterale et foliaceum fingitur: qualem ipse quoque in syl-
vis subalpinis animadverti, et nuperrime in Lapponia Tornensi ad
Lammaskoski legi. Neque hujus tantum amenta , sed aliarum multa
eadem ratione variare solent. Ex. gr. S. caprea cujus ameuta
vulgo præcocia et sessilia audiunt, in Lapponia foliis amentaceis
ipso amento longioribus legitur. Pari modo S. cinerea j phjrlici-
folia s. nigricans ^ repens etc. Sed illuc revertor.
30.
250
deprimuntur nd terram. Nam frigore contrahuntur vasa,
qua compressione omnes partes constipantur , incrassatur
truncus et abbreviantur rami. Praeterea calet terra maxime
in superficie, qua radii solis tamquam in focum colliguntur.
Nam superior plaga, quattuor aut quinque ulnarum distan-
tia sursum ex summitate herbarum, aut tempestatibus re-
frigerata est, aut aere, praesertim in alpibus jam minus
condensato, maxima caloris parte privata; nullis ibidem
objectis caloris materiam excipientibus.
Itaque vegetationis summa vis, maximaque caloris ef-
ficacia proxime ad superficiem terrae, adeoque circa radi-
ces agunt. Illuc vegetatio exstitit eximie radicosa , — si hoc
vocabulo uti liceat, — quæ ad summum in alpibus enixa fa-
stigium , quod radices ibidem maximam vegetationis par-
tem constituunt non soluin perseverantia, sed etiam mole,
id inprimis effecit, ut plurimae species per radices propa-
garentur; caulibus etiam ac truncis in radicis speciem
mutatis.
Hinc plurimae species arborum in alpibus truncum ha-
bent subterraneum, vel saltim procumbentem; ramis tan-
tum de terra eminentibus w).
nj Videre licet extrema Pini sylvestris, Abie t i sque individua, can-
dice valido atque robusto, sej approximatur. Alisma
Plantago ß, graminifolia, Nymphaea lutea ß, pumila i/|.
Ranunculus ar/uatilis , var, eradicatus zj . Jflyriophyllum
annis 1827, 1830, sed sine fructu maturo. Sparganio natan-
ti e longinquo simillimus. Folia natantia sæpe desunt, tumque ne-
mo sane divinaret, tam propinquum esse P. natanti, ut dubium sit
an ex illo tuto separari possit. Conf. ulterius huic opellæ addenda I.
i
y) Nymphcea pumila in rivulis haud profundis nascitur, quibus aqua
usque ad fundum hieme congelatur; quare glacies cum aqua vernali
© fundo sublata, radices quoque secum tollit, paucis tantum radicu-
lis relictis: ex quibus planta pumila seu diminuta et gracilescens
crescere pergit: floribus proinde minoribus, foliisque angustioribus,
unde ovarium quoque angustatum , sicut tota planta depauparata ob
causas supra allatas. En! Exemplum varietatis, quam natura mi-
rando, sed omnibus perspicuo modo formavit. Qms lYyniphœam pu-
milam primo obtutu distinctissimam esse speciem non judicaret?
Ast cognitis causis nemo est, qui auctoritatem hujus plantae specifi-
cam propugnare vellet.
£j a. subaquaneus, caule bi 1. 3 -pollicari, filiformi; floribus minutis-
simis, ante explicationem vix semine cannabis majoribus; foliis non
proprie capillaribus, sed abbreviatis; radice filiformi, fibrosa. Hab.
in stagnis vadosis ex. gr. Karavuopio et Saxajerfvi ad Karesuando
Lappon. Tornensis. Cæspitose crescit in fundo, quo etiam floret
sub aqua, interstitio 3 -pedali ex summitate plantæ ad superficiem
aquæ. Æque memorabilis et omnino constans varietas ac N.ym-
243
spicatum ß. tenellum a). Hue pertinet Callitrichc vema p.
foliis omnibus linearibus , in rivulis et fluviis b) , et Spar -
ganium natans , var. foliis ensiformibus et erectis in limo e).
Potamogetones tenuifolii seu marini , JRuppia maritima ß.
rostrata , ”in fretis fluenti mari oppositis ? (Wahl en b. FI.
Sv. n:o 207.) 5 cum quibus comparari possunt Zanichellia
palustris ß. pedicellata , et Zoster a marina ß. oceanica , nec
non Ceratophyllum demersum ß. submersum , quæ omnia
se in vicem confirmant. Nam ut supra dictum, quo altius
phæa pumila, et pari modo or(a. Glacies enim radices Ranun-
culi aquatilis funditus evellit; sed reliquiae i. e. raduuiœ
ipsae graciles, gracillimam edunt plantam; quai tali modo diminuta,
praecox quoque facta est : Nam Ranunculus aquatilis vulgans
nondum explicavit flores, hujus fructibus jam maturis. Ran. aqua-
tilis a, saepius in alto et in aqua manante nascitur; unde et serius
floret, et folia valde elongata et eximie capillacea habet.
aj Ad analogiam Ran. aquatili foliis tenuissimis est hæc Myriophylli
varietas, quia aut in amnibus rapacioribus, aut in alto fluminum pro-
venit, cum M. spicatum «. in stagnis vadosis nascitur.
b ) C. tenuifolia (Fries Nov. n:o 277.) ” Seminibus acutangulis et
foribus inferioribus pedicel latis j” dignosi dicitur, quæ mihi ne-
cessarius aquæ effectus esse videtur, et ex ipsius plantae tenuitate
sequuntur, non tamquam character diversæ speciei, sed tamquam ne-
cessariae analogiae inter plantam et fructum vel inter omnes et sin-
gulas plantae partes indicium.
cj Sparganium natans, in fluviis foliis longissimis invenitur , sed p!o-
runique sterilis in hoc statu.
244
mergitur planta, co tenuior est, neque aliter esse potest.
Eadem ratio obtigit, si aqua manante nata sit 5 nam utro-
bique vis pressionis aquæ major est d).
§. 27.
Sed etiam plantae terrestres gracilescunt in aqua, quam
ob rem inconsvetam adipiscuntur formam , novarumque spe«
eierum praebuerunt ansam. Ex. gr. Alopecurus genicula-
tus p. natans , foliis longissimis natantibus; cujus spicula,
baue ob causam depauperata, arlstos breviores gerit. Quo
magis enim tribuitur foliis, tanto plus detrahitur floribus.
(Cfr. Spargmdum natans , sterilis in fluviis; Scirpus aci cu-
laris, in stagnis sterilis, in quo statu praecipuum est Ana-
tum, et Anserum alimentum; in siccis tandem fructificat.
Juncus supinus var. fluitans sterilis. Ex quibus intclligi-
tur, maximam vim fructificationis pessumdari in aqua, in
quo elemento folia maxime luxuriant).
Quare illud mihi summo jure contendere videor, vel
etiam, si fas esset, postulare tamquam communem a natu-
d) Nisi valde hallucinor, mulli Potamogetones novi, multæ Charæ, nec
non vegetabilia subaquanea, in scriptis botanicorum nova specie
emerserunt, quæ natura, fatali quodam casu, profundius altiusque in
mare demersit.
245
ra latam legem, ut quo magis luxuriant folia, tanto plus
deesse floribus oportet, præcipue vero fructui: nisi quæ
singularis naturæ gratia atque favor tantum largiretur bo-
norum, ut utrisque partibus liceret luxuriose vivere 5 quod
tamen nobis nivicolis vix exspectandum, quibus semper
frigoris plus quam satis est, caloris autem minimum.
Agrostis algida , locis, aqua nivali tota æstate inun-
datis glumis calycinis destituta 5 locis siccioribus easdem
recuperare videtur. Sic aqua non tantum speciem, sed
etiam genus mutare potest! ( Cfr, Wablenb. FI. Sv.
n:o 1622.).
Air a flexuosa var. uliginosa (Fries Nov. n:o 14) ,
limo circa lacuum litor a, hieme inundata ? Gracilitate sua;
et eadem A . flexuosa , var. sine aristis ! quam in maxime
uliginosis sæpe animadverti, cum Alopec. genicul. ß. opti-
me congruit et quo ad locum, et ratione effectus loci.
Porro: Poœ nemoralis , pratensis , trivialis , foliis omni-
no setaceis, et paniculis subinde simplicibus s. pauciflo-
ris occurrunt in pratis, ad mediam æstatem inundatis; un-
de Avena sub spicata var. agrostidea e) in ripis fluminum,
e ) Culmo foliisque gracilibus, glaberrimis; panicula laxa, pauciflora et
rariüora; 'val'vuïœ corol. lanceolato-acuminatœ , et subaristato bi-
32.
vere semper inundatis, adeo gracilis facta, ut Agrostidem
referat. Andromeda poli folia foliis subteretibus convolu-
tis , in paludibus profundissimis , nec non Ledum palustre a.
leguntur.
Saxifraga nivalis ß. tenuior (Wg. Fl. L.) locis aqua
nivali inundatis, interdum Androsacce septemtrionali simil-
lima; Primulae farinosae ß. analoga, quæ eandem ob causam,
(aquam) gracilior et glabrata evadit. Rubus saxatilis ß*
castoreus f) , Serratula alpina , var. foliis lineari lanccola-
tis, subintcgris, in uliginosis g). Gnaphalium diolcum , var.
alpicola , (Oartm. FI. Scand.)/*); in paludibus uliginosis.
furcatæ; rachis pediceîlique laeves. Agrost. cdpinœ primo obtutu
similis.
fj Pedunculis elongatis folia superantibus; floribus binis, ternisve; pe-
talis oblongis duplo, quam in Rubo saxatili a. majoribus, dilute
roseis; flagellis reptantibus: Racca hemisphaerica, aromatica; acinis
5 — 7, quam in Rubo arctico majoribus. Lapponibus Lutensi-
bus; Vcidnem Timor je j i. e. Bacca castorea. Hab. ad ripas tor-
rentium Lapponiæ Tornensis, Juckasjerfvi ad molendinam, quo aqua
ripas inundat initio aestatis; Karesuando ad Karavuopio loco uligi-
noso; ubi cum Rubo saxatili evidentius confluit; et Peurajaur Lap-
poniæ Lulensis. Valde memorabilis videtur, at ob locum aquosum,
istiusmodi formam gracilem accepisse videtur.
gj Vulgo folia late laneeolata, sinuato - dentata, et radicalia etiam late
cordata sunt.
h) Gracile , paucifloruin (flor, communiter ternis) ; pedunculis elongatis.
247
Carex canescens , Var . subloliacea y (vide infra). Carex Bux-
baumii , var. subccespitosa , ij ; et Carex limosa «. in palu-
dibus profundis. Haec omnia gracilescunt ob loca, plus
minus aqua inundata.
§• 28.
Aliud ejusdem argumenti. Salices omnes, in vel jux-
ta aquam enatae, gracilescunt 5 unde ramuli tenues, et folia
proinde angustata facta 5 quibus rebus maximam cum S. ros-
marinifolia habent similitudinem. Quare banc quoque me-
ram S. fuscæ varietatem esse crediderim 5 quia ad litto-
ra maris, saepius inundata habitare dicitur A). Nam amen-
ta Salicum abbreviari videmus, cum cum in statum vene-
rint, ut amenta vix explicare possint, sive ob abundantem
aquam, nonnihil fructui detrahentem, sive ætate, sive aliis
rationibus, quæ amenta praecocia serotina reddunt.
§• 29.
Non dubito plerasque exstitisse plantarum formas i-
stiusmodi soli locique mutationibus. Quia vero causae
ij Gracilescens, foliis angustatis longioribus; spiculis femineis binis; ma-
scula terminali. Hab. cum Carice livida in paludibus profundis-
simis.
k) Specimina S. rosmarinifolice simillima, in litore marino Vestrobott-
niæ legi, quæ ad fuscam aperte pertinebant.
248
mutationum in zona temperata magis sunt determinatae 5
formas quoque plantarum constantiores reddant, necesse
est. Ubi autem eo locorum ventum est, quo climatis mo-
menta subitaneis fere mutationibus afficiuntur, ut aqua, fri-
gus, ventus, in alpibus inordinati, turbulenti: nunc sum-
ma virium contrarictate luctantium 5 nunc tonitru, imbre,
crebrisque ignibus micantium meteorum: mox tranquilla
omnia, quasi niliil omnino accidisset 5 bis inquam regioni-
bus, quibus autumnus et ver, biems et æstas, dies no-
ctesque in unum quasi punctum congrediuntur, durusque
boreas et lenissimus auster exosculantur: bic quoque o-
mnia , quidquid est formarum , varietatum exstremitatumve
contrarium, alienissima licet specie distinctarum, continua
quasi catenarum serie ad se invicem approximantur. Quæ,
quum ita sint L. B. quid tandem de ingenti illa novarum
specierum mole censendum judicas, novissimis hisce tem-
poribus creatarum, et sæpenumero e pilis pendentium?
§. 30.
Sed est tamen variationum naturæ non satietas modo,
sed etiam modus, quem excedere et natura non potest,
et homo non debet. Sicubi, cum Circœam cd pinam , Ra-
nunculum reptantem y ceterasque vulgatissimas plantas pro-
p emo dum explosas videmus, ut quidam voluerunt 5 plus
249
profecto est, quam quod salva speciei idea tolerari pos-
sit. Idem fere de Agrostide vulgari et Equiseto um-
broso l) Willd., plautis sui generis distinctissimis, sta-
tuo 5 quæ cum promiscue crescunt, maximamque vegeta-
tionis partem certis regionibus constituunt 5 tum nescio,
cur de earum specifica di Heren da dubitemus: aut si, qui
coadunare velint, consentaneum esse naturæ putent, certis
ac indubitatis principiis confirmare debent sententiam. Ne-
que enim natura ex sola suspicione, b. e. pro lubito se-
ni et tractari patitur.
9
§. 51.
Ut vero hæc, quæ nunc sparsim tractavimus, paullo
melius illustrentur: utque harmonia virium in natura ve-
getationis agentium , cum suis causis atque effectibus ap-
pareat, simul que analogia partium, ex eadem lege pen-
dentium perspiciatur : placet, quoniam res ipsa postulare
videtur, ut rationem carum, quarum supra mentionem fe-
cimns, rerum qualitercunque reddamus, conspectum dare
formarum in Svecia praesertim boreali occurrentium , cum
IJ Equisetum umbrosum > vulgatissime in Lappcnia obvenit, sed sae-
pius prsetervisum, quia spica florifera praecox atque caduca; caulis
autem sterilis E. arvensi simillimus. Cum E. sylvatico nil com-
mune habet.
250
causis atque effectibus illustratum ; quo magis eluceat vis
naturæ in varietatibus plantarum formandis; neve ea, quae
speciei sint attributa, ad varietatem temere referantur.
§. 32.
Momenta, quæ ad vegetationem excitandam, susten-
tandamve maxime sunt necessaria, in duas praecipue dila-
buntur partes, quarum altera temperiem spectat coeli; al-
tera solum , in quo nascuntur plantae. In bis temperies coe-
li tamquam genitor omnium, quidquid est viventium, con-
siderari potest, cujus opera omnis vita restauratur, atque
regeneratur. — Altera, terra mater omnium, cujus in gre-
mio omnia, quidquid est vegetabilium, nascuntur; cujus
etiam salutifera nutritione omnis vita alitur. Harum rerum
concursu vel unione cuncta, quæ sunt vitæ organicae phae-
nomena, existunt, agunt, atque operantur. Vitam orga-
nicam loquor.
Quum autem facultates virium, in superficie terrarum
agentium, ejusmodi sint, ut neque pariter ubique agant,
neque omni tempore pari ratione: sequitur, quoniam causa
semper respondere debet effectui, ut diversa oriatur natu-
ræ species, alia atque alia terrarum parte, prout diversa
251
simt rerum momenta ^ quorum efficacia excitatur ac su-
stentatur xita.
§. 55.
Quod ad temperiem attinet , primum consideranda est
lux ? cujus xis respectu plantarum, in ampliando ac colorando
sita est. Lux autem considerari potest, l:mo ratione intensi -
tatis ^ quæ major est locis apricis meridiemque Tersus pro-
nis, quam in umbra. Hinc partes plantarum multa luce
non modo coloratiores factæ , sed etiam saturatius coloratae.
Exempla sunt gramina pleraque, quæ, quotiescun-
que nascuntur in umbra, pallescere solent. Quæ res non-
nunquam noxarum etiam specierum praebuit ansam. Ex. gra-
tia Agrostis seiacea (Hartm. Fl. Scand. Ed. I.); Agrestis alba
et A. straminea Un. 1. c.; quæ Tel in umbra Tel aetate al-
bescunt. Fari modo Arundo stricta quæ locis apricis are-
nosis purpurascens 5 in umbrosis Tei demum ætate pro-
Tcctior pallida est. Item: Arundo Calamagrostis. Holcus
atropurpureus ; et Poœ omnes albescunt in umbra 5 ut et
Fcstucce sed purpurascunt aut glaucescuot in aprico. Unde
Poa pratensis , xar. iantha , et Poa nemoralis ß. glauca , f Poa
glauca auctor.) 5 Festuca ovina Tar. glauca F r. etiam Lappo-
niæ Tulgaris 5 (nisi F. cæsia S m. , eandem ob causam cæsia
— 252 —
facta j huc quoque spectat). Festuca rubra , quæ in um-
brosis pallida, in minus umbrosis glaucescens , in aprico
rubra evasit. Arundo stjlv alica, locis apricis violae ea , um-
brosis glaucescens (/?. chahjbea W g) m). Ouc citari pos-
sunt, Chcnopodium album , var. virescens, locis occultis pin-
guidis$ Angelica Archangelica , flor, albescentib. locis um-
brosissimis, Lapponice ridais dictis, (Læst. de Agricultu-
ra Lappon.) Luzula campestris ß. pallescens locis umbrosis,
unde tenuis quoque facta. Epilobium palustre var. flor,
albis, in umbra. Saxifraga Cotgledon a. flor. alb. praeser-
tim in rupibus umbrosis (ß. foliis glaucis, floribusque purpu-
reo-macuiatis in summo alpiuin jugo locis apricis, nisi se-
quentis §.) 5 Saxifraga aizoules flor, luteis in umbrosis 1. oc-
cultis 5 var. flor, aurantiis in aprico. Dianthus deltoides vi-
ridis in umbra 5 ß. glaucus , locis apertis, apricis. Ranuncu -
lus acris , qui locis pinguidis atque occultis ad radices mon-
tium caule plusquam 3 -pedali ramosissimo, foliisque ma-
ximis laxuriat, floribus sæpe albescentibus legitur (annon.
Ranuncul . aconiti folius huc quoque spectat?). Pedicularis
palustris , var. flor, albo, in umbrosis occultis. Rubus sa -
xatalis ß. castor eus flor, albesentibus locis aquosis umbrosis.
m) Mea specimina A. chalybeœ j (V. X. H. 1825) e loc. umbros. erant,
et color glaucas, forte deterior violaceo, id est minore lucis portione
contentus.
255
Gnaphaliiim dioicum , et Achillcct mille fol. floribus coloratis
locis apertis ct apricis, sed albis ia umbra.
Sed etiam aliis de causis color plantarum mutari so-
let, maxime diversa substantia soli, plus minus acidis mix-
ti. Ex. gr. Campanula rotundifol. flor, albo, Quickjock;
Campanula latifol. flor, albo, Norvegiæ in Nunmcdalen etc.
Polemonium caeruleum , flor, albo, Jemtlandiæ alibique.
Epilobium angustifol. flor. alb. locis nuper deustis, ad
Muonioniska, et Ardnapuozod Lappon. Pitens. Vaccinium
Vitis idæa , baccis albis 5 ÖfvcrTorncå. Menziesia caerulea
flor. alb. in monte Mammatscli Lappon. Lulcns. Aconitum
Lycoctonum , flor, lutescent, albis, loco nimis pingvi,
ad Kiergevore juxta Virihjaur. Geranium sylvatieum flor,
alb. locis nuper deustis frequens. Astragalus alpinus flo-
re albo, ad Maunu et Alasaavi, locis pinguidis Lappon.
Tornens., quo etiam citari possunt, Actaea spicata baccis
rubris, (Solanum nigrum, cum suis varietatibus. Myosotis
versicolor , Annagallis caerulea ), Galeopsis versicolor , Viola
hi- tricolor etc. Quorum quaedam exsuccae siccitate (ut
Campanul. rotundifol. , Polemon. coeruleum, et forsitan Men-
ziesia) nec non Myosotis versicolor , Viola bicolor; quaedam
33.
— 254 —
dilutæ aqua atque pinguedine, (ex. gr. Aconitum Lycocto-
num , Astragalus al pinus , Galeopsis versicolor , Viola trico-
lor} ; quaedam nimio acido praegnantes (variationes viola-
ceae), nonnullae etiam acedo suo privatae ( Epilobium angu-
stifoL fl. alb. Geranium flor. albo. Campanul. latifol.? fl.
albo , Vaccin. Vit . idœa bacc. alb.) discolores factæ sunt
§. 55.
Lux ratione diuturnitatis vel perseverantiae, qua intra
circulum polarem magis, quam alibi, diuturna, majores
reddit flores nec non coloratiores. Hinc omnis flos in se-
ptemtrione grandior factus , ob lumen solare perpetuum.
Cujus rei exempla supra sunt allata.
Eandem ob causam flores in septemtrione saturatius
colorati sunt $ quæ res sæpe novarum specierum praebuit an-
sam. Ex gr. Potenlilla aurea , Horn. 5 Ranunculus sulphureus
Pliips. 5 Viola montana y Lin. nj. Statice Armeria var. alpi-
nj Respectu floris amplioris, qui tam saturate coloratus est in Lappo-
nia, ut nil tale in //. canina j multo minus in lactifloris conspi-
cere licueiit. Hæc amplitudo corollæ, nec non color in V. mon-
tana j cum inultis aliis communis est, Lapponiæ floribus, adeoque in
characteribus speciei nullius fere momenti. Cetera de Viola hacc®
montana vide infra.
_ 255 —
na o) Trientalis europœa , flor, rubent. (Zetters t. Res. 2.
p* 5.) Andromeda poli folia (Zeterst. 1. c. p. 58.). Aliis
innumeris omissis.
§. 56.
Quod si lumen ac inulta matutina pluvia adimeretur
floribus 5 mox utriusque cernitur defectus, et elegantiæ et
amplitudinis. Immo desunt, incredibile dictu, flores se-
miflosculosorum. Sic Sonchus sibériens mirandum in mo-
dum hoc anno (1850) defloravit sine ullo vestigis floris.
Nam flores ob inultam pluviam explicare non potuit. Pari
modo Hieracium alpinum cctcraque ejusdem generis, flori-
bus clandestinis munere conjugii defuncto, (i. e. flosculis
radiatis non explicatis), semina matura dedere. Gentianam
nivalem bis tantum hac æstate, floribus evolutis, anim-
duertere licuit.
§. 57.
Calor, qui praecipuum climatis fundamentum constituit,
considerari potest J:mo ratione quantitatis , quae est vel
oj Planta glaberrima digitalis; folia subclavata , planiuscula. Foliola in-
volucri s. calycis exterioris ovata, oblusa (ipsa «. foliis infimis in-
volucri acuminatis et capitulum æquantibus instructa est\ Squanue
in hac varietate eximie rosea*. In summo alpium jugo legi an. 1330
ad Tjalja supra Lyngen fjord.
256
universalis p) Vel partialis. Illa est, summa caloris totius
anni, quavis regione sub certa latitudine. Ilæc est summa
caloris locorum singularium, quorum diversitate maxima
vegetationis dissimilitudo oritur $ unde vegetatio, respectu
distributionis plantarum geographicae, est vel latitudinalis ,
vel localis. Hæc vero est vel continenialis , vel maritima.
Vegetatio maritima, est vel oraria vel litoralis.
Vegetatio latitudinalis , ostendit terminos plantarum
sub certa latitudine, quos tamen variæ plantarum species
transgrediuntur, vi vegetationis localis.
♦
Vegetatio localis respicit ejusmodi vegetabilia, quæ di-
versa locorum natura oriuntur, sive locum, quo nascuntur
plantæ, considerare velis, sive ipsius plantae diversitatem,
a loci natura diversa pendentem.
§. 38.
Vegetatio oraria , continet plantas in oris maritimis
nascentes , quas aqua salina^ numquam tangit , quæ vero au-
p) Quantitas caloris univarsalis proprie fictitia est; nam in toto terra-
rum orbe vix duo inveneris loca omnibus rebus sibi similia. Itaque
summa caloris re vera singularis est, quod vegetatio quovis thermo-
metro certior ostendit. Quare computatio caloris hactenus ex obser-
vationibus thermometri facta in ipso, quo factæ sunt observationes
loco, stricte valet; in universa autem circumjacente regione, tantum
ex parte.
257
ra maritima;, nonnihil Immitia atque frigida, magnopere affi-
eiuntur , eamque ob causam gracilescunt, unde species va-
riae creatæ, quæ tamen non nisi varietates, a loco penden-
tes, sistunt. Ex. gr. Veronica maritima , Arundo strigosa;
Aira bottnica g'j • Festuca seu Glyceria capillaris (Liljebl. r)
Triticum litorale Host et Tr. pungens Becand. (Fr.
Nov.); Angelica litoralis F r. JNov. ; Armeria maritima Rom.
J uncus boUnicus W able n b. Fl. Lg Silene maritima W i i 1 d . ;
Fy rethrum maritimum Willd .5 cum quibus comparari pot-
est Jasionc montana ß. litoralis Fries Nov.$ Geranium
cicutarium ß. Wg. FI. Sv. ; Carex glareosa etc.; quorum
omnium tanta est convenientia, ut, si vel unum in speciei
ordinem aut dignitatem tollere velis, facile omnes cumdam
sibi honorem haberi velint. Si adhuc plura hujusmodi loca-
parallcla conferre velis (plurima enim ut leviorra omisi),
facile invenies, qua proportione hæc omnia se invicem con-
firmant. lïæc enim: Veronica longifolia : V. maritima ~
Aira cœspitosa: A. bottnica — Juncus hulbosus: J. hottni-
q) Ut videtur gracilior Airce cœspitosœ forma, non enim ignoramus
quomodo planîæ continentales gracilescere solent juxta mare. Est
quasi altera extremitas A. alpinæ opposita. Conf. ulterius addenda
II.
rj Gracillima Gl. distantis forma in scopulis maritimis a me quoque le-
cta ad Lyngenfjord, paricula erecta, adeoque contracta, flosculis mi-
nutis, totum gramen gracile.
258
eus etc. 5 et si analogiam continuare velis: Carex heleona -
stes: C. glareosa ~ Carex aquatilis: C. salina “ Salix fu-
sca: Sal . rosmarini folia , omnia simul sunita longam, sed
aequalem et naturæ consentaneam analogiam construunt
Quorrn differentiae proxima causa aura maritima esse vide-
tur, nonnihil frigida atque humida.
§. 59.
Vegetatio litoralis , continet plantas mere litorales,
quas aqua salina fluctibus sæpe alluit^ quee ob hanc cau-
sam succosae, quasi sale praegnantes, vel etiam obesiores
ob pinguedinem ex vegetabiliis in litore marino putrescenti-
bus factae , in alteram partem, vegetationi orariae contra-
riam, vergunt, minima licet loci distantia. Ilinc quoque va-
rietates variæ exstire , ex quibus nonnulli etiam species cre-
are voluerunt. Ex. gr. Hippuris maritima $ Scirpus palu-
stris ß. (Wahl en b. FI. Lappon.) s) ; Scirpus rufis ß.
haïtiens $ Scirpus lacustris ß- litoreus $ Juncus halticusl (si
cum J. glauco comparetur) ; Carex salina respetu C. aqua-
sj Legi ari Lyngenfjord 1829. Gluma illa, qure in Scirpo palustri
S. un i g lu ini Link, character essentialis forsitan habetur, in hac va-
rietate nunc adest, nunc deest. Forma glumarum variabilis, obtusa
et acuta. Itaque nihilo nisi colore atrofusco, atque habitu solidioro
diflerre videtur. Radix omnino multicaulis.
259
tilis; Glycerin capillaris (Wahlberg Fl. Gothohiirg. ,) quæ
flosculis crassioribus, staturaque robustiore obeso , ob ping-
vedinem in 99 Ultore limoso ” maris (Wg. Fl. Sy.J omnino
contrarium Glyceriœ capillari Liljebl. tenet, scd Gl. di-
stans a mari remota medium. Cum bis comparari pos-
sunt Salicornia , herbacea a ■ , Eryngium maritimum , A tripli-
ces ! quæ, quum a litore maris removentur, gracilescere
solent, sed in ipso litore maris, præsertim super strata
Fucorum putrescentia, foliis, caule et valvulis seminiferis,
crassis et valde succosis luxuriant. Huc igitur citari pot-
est Sagina stricta Fries; S. procumbens ß. Fries Nov.,
Montia fontana p. major etc.
§. 40.
Vegetatio continental is, est vel campestris , vel sylve-
stris, vel montana, vel denique alpina. In bis campestris
medium tenet, idcoque producendis varietatibus minus apta.
Quare in dijudicandis formis, potius ea, quæ locis cam-
pestribus nascuntur, tamquam primaria existimanda. Non-
nulla tamen exempli causa citare non pigebit. Veronica
spicata «.,* Valeriana officinalis p.; Heracleum sphondylium p.
angustifolium ; Thaliclrum simplex p- ; Vicia cracca p, tenifolia;
Trifolium procumbens p. etc.
260
§• 41.
Vegetatio sylvestris, quæ vegetationi campestri et col-
linae contraria habetur, in eo præcipue differre videtur,
quod, cum neque ventus penetrare sylvas , neque solis aestus
ardere, neque latices possint adimere terræ tempestates:
vegetabilia in sylvis tenuiora, et quia illic tranquilla omnia,
laxa et tamen erecta fieri animadvertuntur. In sylvis igi-
tur plus est humoris, caloris autem minus, quam in apri-
co. Itaque plantae in sylvis succosae et tamen exiles, for-
mandisquc foliis potius quam fructui aptiores. Nam hic
quoque regula valet, de qua supra diximus, ut, quo plus
tribuitur foliis, tanto magis detrahatur fructibus.
§• 42.
Exempla vegetationis sylvestris. Arundo sylvcitica p.
chalybea t) in sylvis Immidis umbrosis , unde panicula laxa,
folia latiora etc. (Læst. V. A. IL 1825.) Arundo lappo-
nica ß. (Wahlenb. Fl. Sv.) in sylvis. Poa alpina ß. lappo -
nunij Poa sudetica ß $ Poa nemoralis «.,* Triticum repens p.^
I
t ) Mea specimina ex Angermannia superiore certe A. lapponicœ proxi-
ma; nam et pilis copiosis, corollam subæquantibus prædita sunt, et ca-
lycibus obtusioribus. In Arundine sjlvatica penecillus adest ad ba-
sin coroliæ brevissimus. Ceterum in sylvis humidis atque umbrosis
habitabant, nec ”in locis siccissimis” ut Wahl e nb. in FI. Sv. dicit.
261
Myosotis sylvatica (Lehm. sec. Fr.) 5 Luzula parvi flora ag Luzul.
campestris ß. $ Epilobium alpin, ß.^ Saxifraga Cotyledon a. • S.
eæspitosa , Tar. inferior $ Stellaria longi folia (Fries w). Lych -
zz) In Lapponia plane nullos invenio limites inter St. longifoliam et
gramineam. Iinmo St. uliginosa var. alpesi ris (Hartm. FL Scand ,
quæ St. uliginosa W g. Fl. L. ; talis enim uliginosa, qua* in Svecia
australiori, nullibi in Lapponia adhuc visa, quod equidem sciam),
variis formarum modis St. gramineae variationibus adeo appropin-
quatur, ut interdum sit difficile dijudicatu, utrum formæ quædam me-
dia hujus an alterius sint speciei. Incipiens a St. graminea var.
alpina (Læst. V. A. H. 1825), cui calyces hujus ordinis obtusis-
simi, maxiineque enerves, continuatur series per St. gram. ß. Dil-
leni an ani j ( cui extremitates St. uliginosae ß. al pestris ^ Iln. valde
approximantur), indeque ad St. longifoliam accedens, St. grami-
neam a et St. glaucam præterire videtur, donec formam hujus or-
dinis maximam assequitur, cujus folia æque lata ac St. Holosteæ
sed breviora. Hujus formæ calyces optime evoluti, maximeque ner-
vosi, et longe acuminati. Harum formarum flores, nunc terminales
nunc laterales s. axillares; panicula nunc ramosissima, mox pauci-
flora; petalis calyce longioribus, mox brevioribus, postremum nullis
(in umbrosiossimis). Sepala longe acuminata nervosa, mox obtusa
et enervia. Folia ex oblonga in lanceolalam , per linearem in sub-
ulatam demum abeunt figuram. Planta inter pollicarem et sesquipe-
dalem altitudinem varians. Harum itaque formararum nullus finis.
Multo mihi memorabiliores videntur variæ St. crassifoliœ for-
mæ, quarum St. uliginosa var .paludosa (Læst. V. A. H. 1825)
certe insignior est caule erecto, foliis ovalis, floribus terminalibus.
Prorsus eamdem dedit Rev. Sommerfelt, foliis tamen lanceolato-
oblongis , cui nomen St. crassifoliœ a. inscripsit; eadem forma, sed
adhuc minor in paludibus, sphagno repletis, legitur in Lapponia Tor-
nensi , floribus subterminalibus et petalis calyce constanter majoribus.
34.
2 62
nis dio ica , var. sylvestris, llicraeium pellucidum (Quod re-
tractum seulîo a Cl. Frics et ad H. murorum relatum,
haud ægre feram ; sed simul cum hoc multa alia quoque
reducantur nccesse est.). Viola palustris ß ( Viola uliginosa
Hartm. FL Scand.) , semper in sylvis subhumidis et juxta
rivulos 5 unde omnes partes tenuiores, etiam calyx subacu-
tus; at Viola palustris «• locis duris, primo quidem vere
inundatis, unde tota planta glabra, sed mox exsiccatis,
Denique proxima æstale 1830, ad Karesuando ad fontes frigidissimas
et in locis valde umbrosis lecta est forma quædam media, caulibus dif-
fusis, pedunculis axillaribus unifions, foliis cordatis, petala in hac
quoque forma, quæ maxima est, calyce longiora. Ex his nonnihil
recedit St. crassijolia a. (Fr. Nov.) e Scania, quæ foliis parvis lan-
ceolatis acutis, caulibus diffusis, valde diversa videtur a St. humi -
fusa j. quam Rev. Deinböll retulit e Finnmarkia anno 1821, quæ
descriptioni in Wahle nb. FI. Sv. optime quadrat. Hujus folia
omnium obtusissima, et calyces elliptici, obtusi; petala quoque obtu-
sa, fere obovata, quæ a descriptione Cl. F r. in Nov. n:o 131. ubi:
"Sepala lanceolaia , acutiuscula petalis acutis! breviora ” dicun-
tur, abhorret. De qua, cum neque ipse legi, neque loca vidi, nihil
est, quod agam. Cetera vero, scii. St. uliginosa var. paludosa
(mihi), St. crassijolia a. ß. (Wahle nb. FI. Lappon.), nec non St.
crassijolia a. b. c. (Fries Nov.) speciem quodammodo efficere vi-
dentur. Denique St. uliginosa cum var. alpestri inter St. gramin .
et crassifol. inedia, cujus character optimus: ” Petala calyce du-
plo breviora' constanter adest in omnibus formis, quamquam pe-
tala in var. alpestri sæpe desunt; cui insuper panicula terminalis
est haud raro, ita vero, ut pedunculi semper foliolis sint suffulti.
263
unde omnes partes abbrcviatæ, et calyx quoque obtusi-
usculus.
Ad regionem sylvatico - umbrosam perlinent: Viola um-
brosa v), Viola canina y., et imprimis <5. x). Porro Carex
digitata, respectu C. ornithon o dœ $ Betula alba, var. pen -
dulina $ Salix peni andra ß cuspidata: fSal. cuspidata, Kocli.)
in Yestrobottniæ sylvis 5 Sal. nigricans , foliis tenuissimis
glabris, subintegris 5 Sal. aurita var. umbrosa germinibus
glabris, foliisque lanceolato- oblongis glabris plicatis, in
sylvis umbroso- Immidis, (Piteå gl. stad] 5 Sal. livida germ,
giabr. foliis tenuissimis, pellucidis (Piteå et Karesuando) in
sylvis umbroso - Immidis y). Ex quibus satis superque de-
monstrari opinor, piaulas in sylvis umbrosis extenuari at-
que gracilescere solere 5 siccis autem apricisque locis abbre-
viari et solidiores fieri.
§. 45.
Vegetatio montana est vel collina vel rupestris. Mon-
tes, sylvis umbrosis consitos, ad regionem sylvestrem refero.
a> ) Quamquam bene distincta videtur, ob locum valde umbrosum va-
rietas V. hirlæ esse posset.
X ) Viola canina y. habet se ad Violam caninam a, ut V- palustris ß.
ad ejusdem «.
yj Omnia Salicum folia valde gracilescunt in sylvis umbrosis.
264
Montes aperti, nudi, non admodum praerupti, ad regionem
collinam, cui regio campestris elatior haud absimilis, per-
tinent.
Vegetatio rupestris , in eo memorabilis est, quod plan-
tæ australioris latitudinis, singulari quadam locorum natu-
ra, Tei intensiore colore, in rupibus, meridiem Tersus pro-
nis, sæpe TCgetare animadvertuntur 5 quamquam in subjacen-
tibus campis minime provenire possint. Quare liæc singu-
laris rupium vegetatio, in geographica plantarum distribu-
tione, non est ad vegetationem totius regionis aestimanda.
§• 44.
Vegetationis collinae differentia in eo deprehenditur,
quod plantae propter tempestates nimiamvc siccitatem , ab-
brevia t;e , strictae atque solidae factae, plus in genere fru-
ctui conferre, quam foliis tribuere videantur. Siccitate e-
nim contrahuntur vasa, et tota minuitur planta. Folia alias
plana, convoluta, eamque ob causam angustata, vel alio
modo contracta evadunt. Materia mucilaginosa et glutino-
sa, aqua sua orbata, pubescentiain edit. Hinc vegetatio
collina formandae pubescendae aptissima, cujus rei exempla
supra allata sunt.
— 263 —
§. 43.
Exempla vegetationis campestris ac collina?, quam-
quam supra nonnulla attulimus, pauca addere lubet, ut
comparatio vegetationis sylvaticæ eo magis appareat. Phleum
pratense ß. nodosum $ Poa alpina y.,* Poa bulbosa L. (an
autem varietas sit P. alpin æ , incertum est. Certe vivipara
in alpibus aliter sese liabet). Poa pratensis ß.y.d.; Poa ne-
moral, ß- glauca et forte cæsia z). Myosotis collina et stri-
cta. Asperugo procumbens var. minima aj. Luzula spi-
zj P. glaucam et ccesiam in rupibus siccissimis abbreviatas atque stri-
ctas ad P. nemoralem pertinere, fere persvasum mihi habeo, nisi
etiam Poa angustifolia ejusdem sit speciei. Certe Poa serotina
e Lapponia confluit cum P. nemorali. Poa glauca et cæsia in
ipsis rupibus; P. serotina sub rupibus solo pinguido; P. nemoralis
in umbrosissimis, obveniunt; alia forma, quæ maxime cæspitosa in
pratis; rursus alia flosculis jam quinquefloris ad ripas fluvionum,
quæ omnium maxima est, nascuntur; alia in pratis inundatis foliis
setaceis, flosculis bifloris; alia in petris siccissimis, flosculis minutis-
simis, bifloris etc. Locis pinguidis atque umbrosis plumæ acutæ; sic-
cissimis oblusæ observantur.
aj Caule pollicari, simplicissimo, erecto, foliis omnibus Ianceolalo - ob-
longis, in petiolum decurrentibus. Flosculi in summitate caulis in-
conspicui. Hab. in collis siccissimis Lappon. Tornensis ad Karesuando.
Quamquam forma hæc fugacior sit utpote siccitate orta, tarnen ma-
jor inter hanc et Asp. procumbentem, in hortis luxuriantem, di-
stantia, quam inter Mjosotid. strictam collinam et arvensem
quæ a loco aperte pendere videntur. Itaque mirabar, cum vidissem,
266
• % «
cata , var. petrœa b). Cum Ms comparari possunt: Spergula
arven sis fi. pentandra, fPoientill a collina? J Helianthemi varie-
tates incanæ. Leontodon Taraxacum y. Ilieracium taurorum «•
( quo ad //. pellucidum ). GnaphaL uUginos . var. simplex
(Læst. V. A. II. 182o). Juniperus communis v ar. nana (ra-
miil. squarrosis, foliis latioribus in monte praerupto Isjacli
Lappon. Pitensis); Carex ornithopoda , Carex canescens sub -
pedata (vide infra) etc.
§. 46.
lieg io alpina , subdividitur in nivalem , glacialem , «//>/-
nam proprie sic dictam, subalpinam , inférai pinam , quibus
regionibus diversa oritur vegetationis indoles, pro diversa
locorum elevatione supra mare, sub certa orbis terrarum
latitudine.
Regio nivalis ita definiri potest, quod ea sit regio sum-
marum alpium, qua nix jacet intacta, i. e. nunquam solvi-
tur. His regionibus nihil est, nisi non habitabile frigus;
viventium aut vegetabilium vestigium nullum.
quid esset, nec devinare potui, antequam fructum subdenticulatum
animadvertissem.
b) Culmo bipollicori setaceo, subbifloro, in monte Nammats Lappon.
Lulens. 1821.
267
Re (jio glacialis ea pars est summarum alpium, qua nix
cumulata vento nonnihil liquescit aestate, neque tamen am-
plius, quum superior plaga $ unde subjacens stratum, aqua
superne hausta, in montem excrevit glacialem. P6x tali
modo concreta quotannis fere augetur. In hac regione Li-
chenes, nec non plantae quaedam vegetare solent, in pri-
misque aqua nivali delectantur, ut Agrostis algida , Ranun-
culus glacialis etc.
Regio alpina pars est inferior alpium nuda, qua nives
maxima parte quotannis solvuntur, unde vegetatio alpina,
cujus vis in contrahendo ac minuendo sita est. Ilie fruti-
ces subterraneae fere , ramulis tantum foliisve de terra emi-
nentibus 5 plantae herbaceae humiles saepe in superficie ter-
rae serpentes, floribus paucioribus, at respectu totius plan-
tae grandioribus, vi vegetationis collectivœ , qua plures qua-
si in paucis continentur. In hac regione partes plantarum
abbrevia tæ et incrassatae observantur, unde folia crassiu-
scula et vulgo breviora.
§• 47.
Ad regionem alpinam, praeter ea, quæ supra memo-
ravimus, haec sunt deferenda. Statice Armenia y. alpina
(vide supra). Polygonum viviparum /?., Stellaria graminea
268
var. alpina (Læst. Y. A. ïï. 1822). Ranunculus aurico -
• •
mus var. alpestris (Læst. 1. c.). Carex alpina «• (Wah-
len b. Fl. L.). Carex saxatilis , var. rigida , Carex pulla «. ,
Carex vesicaria b. c. (infra). Huc pertinet etiam, per ana-
logiam, qua gramina versus alpes grandiflora fieri solent,
quamquam in ipsis alpibus non sit observatus, Juncus no -
d tilosus var. biceps e).
§. 48.
Regio inférai pina est quasi Salicum regio. Circa radi-
ces alpium, qua nives quotannis solvuntur, atque Salices
lanata , glauca , limosa , mgrsinetes etc. fruticeta constituunt
senii orgyalia, quæ regio varietatibus formandis minus apta
videtur, nisi quod Salices, quæ in sylvis plus quam orgya«
les sunt, hic breves obveniunt.
At Regio subalpina seu betulina , in qua Betula
alba dominare cæpit, in eo memorabilis videtur, quod
non solum plantæ mere alpinæ, in hanc regionem delatæ,
grandescant 5 sed etiam, quod solum his regionibus prae-
sertim circa radices alpium pingvissimum , æstusque solis
cj Capitulis binis, multifloris, quam in ullo alio Junco noduloso, gran-
dioribus, capsula valde obtusa. (Conf. ulterius addenda III.)
2G9
m rnpibus meridiem versus pronis, liauclquaqiiam meclio-
eris, aiia vegetabilia hue usque translata, majora et vege-
tiora fieri videantur. Quæ ratio nonnunquam novarum spe-
cierum praebuit ansam; ex. gr. Saxifraga petrosa (Wah-
lcnl). FI. Lapp.), Gnaph alium norvegicum. Retz., Viola mon-
tana Linn. ) , Myosotis alpestris Hopp. , Potent illa alpe-
d ) De J iota mont aria nihil fere est, quod agam. Profecto nimis vi-
dear sapere, si de planta tam celebri, tanique multorum doctorum-
que virorum sententiis ac controversiis nobilitata, sententiam dicere
auderem. — Planta Lapponiæ ind'gena, quoad in montibus nasci-
tur, vel subrupibus meridiem versus pronis, qualitercunque montana
est, id est foliis cordatis oblusis, petalisque latioribus. Verum enim
vero, cum ex montana in paludosam abiit, ex. gr. ad ripas torren-
tium sæpius inundatas, in Lappon. Pitensi ad Koror/neik prope
ßrunskällan, et Arvidsjaur juxta Stenkärn, (unde figura in Bot. Sv.
Tab. 682.), jamjam angustior facta est, foliis magis elongatis, ut
plantæ terrestres juxta aquam crescentes vulgo fieri solent. Deinde
adest in Vestrobottnia forma quaedam longe minor, folis augustiori-
bus subacutis, petalis quoque angustioribus et dilutius coloratis , sicut
in vulgari canina, sed stipulis adhuc herbaceis dentatisve (in paroe-
ciis Luleå et Piteå). Mox canina incipiens juxta Umeå per An-
germanniam etc. Stipulis jam setaceis etc. nulla non formarum spe-
cie ludens.
Nunc quisque suo utatur judicio, an sit specie diversa. Hoc tan-
tum constare videtur, nostram plantam cum lactifloris nihil habere
commune. An vero a varietatibus V. caninæ grandioribus tuto di-
stingvatur, incertum est. Nam quod corolla grandior est, atque satu-
ratius colorata, hoc quidem cum multis aliis Lapponiæ floribus com-
mune habet. Quod autem ad stipulas attinet, non est ignorandum , hu-
270
siris (Haller fil.); et praeterea rariationes satis notabiles,
t V
ex. gr. Erigeron acre var. glabratum (Zetter st. Res. 2L
p. 129.) Chciranthus alpinas , (Wahlenb. Fl. L.): qua?
omnia majora aut vegetiora facta sunt, ob solum pingui«
dum abundantemque aquam et calorem baud medioerem.
Quod si bæc plantis meridionalioribus acciderunt, non
est mirandum, si planta? inalpinæ aliquanto magis grande-
scant istiusmodi locis, quarum exempla jam supra com-
memorata sunt. Ut ex. gr. Saxifraga Cotyledon Salice»
in alpibus bumiles, hic sæpe arborescentes et verbo omnes
plantæ alpinæ in regione subalpina grandiores sunt. Huc
certe pertinet Eriger on alpinum , quia in et sui? rupibus ple*
rumque crescere videtur*
§• 49.
Solum , quo nascuntur plantæ in duas commode dividi
potest partes, quarum altera vegetationem constituit tene*
st rem y altera aguatilem. Differentia, quæ vegetationem ter«
restrem atque aquatilem Intercedere videtur, consistit In
co, ut, cum terra sit solida, aqua autem lluida, illa plan«
. ^
jusmodi appendice!? sæpe Iuxuriosæ vegetationis indicium esse, aut
pingvioris soli, quod ad radices alpium nimis sane»
*
271
tarum partes efficiat solidiores, simulque compactions, et
in latitudinem, magis quam longitudinem efformatas; haec
mitem tenuiores, graciles nec non extenuatas. In Lac soli
varietate maxima plantarum dissimilitudo sita est.
§. 50.
In vegetatione terrestri observandum est, quod terra,
ratione qualitatis sit vel humida vel sicca, vel pinguida vel
macra 5 ratione substantice , arenosa, glareosa, argillacea,
ealcarea etc., quarum rerum diversitate maxima vegetatio-
nis dissimilitudo oriatur necesse est.
Cum autem Larum rerum adeo sint intricatae ac com
troversæ rationes ut neque certos metari limites inter so-
lum pinguidum et macilentum, vel inter terram liumidam,
siccam et aridam, quamquam maxima sæpe inaequalitas gi-
gnitur vegetationis ex minima soli locique differentia 5 ne-
que continuam formarum seriem, qua extrema cum mediis,
vel minima cum maximis continentur, aliter, quam in ipsa
natura demonstrare possimus, quum omnia conferre et no-
ininatim commemorare impossibile foret: satius duxi extre-
mas tantum, quae ex diversa soli locique indole oriuntur,
formas, paucis illustrare exemplis, ut appareat, quanta sit
272
convenientia inter causam atque effectum, inter plantam at-
que locum.
§. 31.
Exempla varietatum, quae ob nimiam siccitatem exsti-
tisse videntur, jam supra sunt maxima parte commemorata
(§. 43.). Pauca tantum subjungere liceat. Tillœa aquati-
ca ß. prostrata . Callitriche verna u. ”foliis nunc omnibus sub-
rotundis.” Fries Nov. p. 280, etiam Lapponiæ sic obvenit.
Arbutus Uva ursi var. foliis obovato - subrotundis in colli-
bus siccissimis arenosis. Agrostis rubra , var. pumila. (Cfr.
W abi enb. in Sv. Bot. sub Agrostide rubra). Festuca du-
riuscula (L. Spec. Pl.) 5 Festuca rubra var. collina e ) 5 Plantago
lanceolata montana , (spicis globosis, scapo filiformi, foliis
lineari - lanceolatis trinervibus, tota planta valde gracilis et
ßj Cæspitosa, foliis omnibus convolutis, calycibus ovatis, obtusis si spe-
ciminibus a Cl. Fries ad me missis credendum. Festuca duriil-
la ejusdem , Festucœ rubree varietatem , in omnibus collibus areno-
sis vulgarem, in Lapponia saltem exhibere videtur. Ceterum forma-
rum nullus linis est. Nam præter varietatem collinam quæ ob glu-
mas calycis mirandum in modum abreviatas atque oblusas memoria
digna videtur, etiam habemus aliam > foliis omnibus planis, quæ
Bromi speciem habet; aliam glumis omnibus muticis; aliam glumis
villoso -pubescentibus. Neque Festuca ovina melior, quæ multas
formas in Lapponia offert.
275
pumila; in monte Indalsberget Norvegiæ 1819). Violm
caninœ formæ miniïnæ, quæ sub V. canina <5. (Fr. N.) coin*
prehenduntur. Epilobium montanum var. rupe sir e / ). Epi-
lobium palustre var. ripense (foliis inferioribus obovatis , in
ripis mox exsiccatis ad Karesuando) $ alia forma in paludibus
est loliis linearibus denticulatis 5 alia foliis integerrimis.
Lychnis alpina var. gracilis (caule spithamæo, filiformi, pa-
nicula laxa pauciflora , in ripis arenosis , siccis , quo aqua
non pertingit, quæ forma Sveciæ plerumque obvenit. Cfr.
W ahlenb. in 8v. Bot. sub Tab. 695.). Polygonum Persi -
caria ß. incanum. Juncus sty g ius var . sub compositu s , (major,
panicula subcomposita, locis siccioribus ad Karesaundo 1828)
Stellaria uliginosa , var. alpestris Ilartm. in collibus locis-
que siccioribus. Quomodo plantæ uliginosæ, montanæ fie-
ri possunt jam supra (§. 7.) ostendimus. Ranunculus acris
var. collinus caule filiformi, unilloro, spithamæo, locis ex-
siccatis in Lapponia sylvatica alibique. Alius est Ran. ille
montanus , qui in alpibus unitionis est, sed flore duplo
grandiore, foliis omnibus obtusis 5 de quo supra (§. 10)
mentionem fecimus. Ranunculus repens , var. foliis tantum
tripartitis, pubescentibus 5 forma pumila, ad margines lacu-
J J Spitamæum, foliis sublanceolatis, remote dentatis, caule filiformi: in
monte Nammotsch 1820.
274
narum exsiccatarum. Uieracium sylvaticum var. montanum
(caule imi floro , planta spithainæa). lîieracium sylvaticum S.
(Læst. Y. A. H. 182o)5 Uieracium murorum ß. collinum ,
(Læst. 1. c.), aliæque formæ montanæ ejusdem generis.
Lcontodon Taraxacum Tar. lœvigatus et obliquus (Fries Nov.),
Apargia autumnalis , var. foliis pinnati fidis , pinnis lanccoia-
tls 5 quæ omnia nimia siccitate et steriîitatæ macerata , folia
rite explicare nequeunt. Horum folia in uliginosis rursus
confluunt, unde Lcontodon palustre ,* Apargia autumnalis var.
safina $ item Carduus heterophyllus , foliis pinnatifidis, locis
siccioribus, etc. Cum liis comparari possunt, Carex limo-
sa, var. irrrigua , locis siccioribus ad margines paludum, et
var. rariflora locis exsiccatis et turfosis; Carex dioica var.
parallela , solo sobuloso duro et celeriter exsiccato, cujus
*
folia hanc ob causam abbreviata, et canaliculata, in aquosis
rursus confluunt, et una cum caule filiformes fiunt, sicut
inulta alia vegetabilia, gracilescere solent inaqua. Sic Ca-
rex dioica «. foliis canaliculatis invenitur locis duris et ex-
siccatis, caideque sulcato,* (triquetrum vero numquam vidi).
Quod autem ad capsulas attinet, non est obliviscendum , quo-
modo Carex canescens capsulis deprehenditur angustioribus
et acutis in siccioribus locis $ in paludibus autem profundis
capsulis late ovatis legitur, pari nioda C . dioica , in palu-
27o
dibus foliis cauleqiie filiformibus, capsulis que latioribus in-
venitur, locis autem durioribus et celeriter exsiccatis folia
canaliculata, culmus sulcatus, capsuîæque angustiores eva-
dunt. Item Carex panicea Tar. spar si flora , quae in Lappo-
liia usque in montes collesque adseendit, foliis planis est,
capsulisquc angustis; in paludibus limosis rarius provenit
foliis canaliculato -triquetris, capsulis tumidis obtuslsque;
quibus omnino constare videtur, carices quo ad folia gra-
cilescere in aqua, ut gramina vulgo, (Cfr. §. 27) solent;
capsulas autem breviores fieri,
§. o2.
Quæ sit differentia vegetationis quo ad vestitum , ma-
gnitudinem cetcrasque plantarum partes , ex humido vel sic-
citate oriundæ, jam supra breviter ostendimus. Quod re-
liquum est, breviter absolvere canabor. Plantæ terrestres
gracilescunt in aqua, cujus rei exempla vide supra (§.27).
Accedunt Gallum palustre var. serpens , caulibus serpentibus
dsflusis, setaceis; foliis sublanceolatis quam iu vulgari, du-
plo minoribus. A Galio trifido vix nisi flore grandiore di-
gnoscitur. Hab. in fossis limosis, quibus exsiccatis, bæc
varietas serpit inter carices et muscos. Stellaria graminea ,
var. subuliginosa g) foliis lanccolatis acuminatis, peduncu-
’-i ■■
gj Conf. ulterius addenda IV.
r
276
lis axillaribus, subiinifloris; petala scpalis, acutis vix nervo-
sis longiora. Hab. locis umbrosis, sub uliginosis Lappon.
Tornensis ad Karesuando frequenter. Ut St. uliginosa lo-
cis siccis ad St. gramineam, sic graminea locis uliginosis
ad uliginosam yergere yidetur. Barbarœa vulgaris var.
fontana , siliquis filiformibus, plani usculis, nervo dorsali ob-
soleto. Hab. locis aquoso -spongiosis circa fonîes frigidas.
Unjiis siïiquæ omnino B. prœcocis sunt, at folia ct habi-
tus B. vulgaris; periculum est, ne omnes sic dictas species
Barbare» annihilare possit. Nam B. patens locis aridis,
iluris, quasi indurata, siliquis brevioribus obvenit, ct quia
semina bis locis citius maturescunt vel etiam grandescunt,
extenduntur valvulæ siliquarum, unde tetragonæ factæ sunt.
At locis aquosis gracilescit planta, luxuriant folia; semina
sero maturanda, etiam minora sunt, vi legis naturae, de
qua supra (§.27) diximus: detrahi fructui, quo magis vigeant
foiia, cujus rei exempla in aliis vegetabiliis exstant (Cfr.
qua; Walilenb. in Sv. Bot. de Nasturtiis agit, Tab. 694
etseqq.,quo quidem loco multa praeclare de plantis amphi-
biis exposuit). Ut Nasturtium palustre siliquis turgidiori-
bus; quia locis jam media aestate exsiccatis, ct Nasturtium
sylvestre siliquis gracilescentibus, quia locis subaquosis
sterilissimisque nascitur, ita Barbarœa locis aquosis vel tota
277
aestate irriguis, simulque frigidis, germinibus sero mature-
scentibus, nec non minoribus, eamque ob causam siliquis
tenuioribus s. subliliformibus instrui potest. Itaque B. prœ-
co.v, immo etiam B . parviflora (Fries Nov.) leviores esse
varietates possunt, quam quis, primo obtuitu crederet, qua-
rum illa ”in fossis” dicitur crescere 5 hæc ”in spongiosis irri-
guis”, ipso loco natali cum mea varietate fontana optime con-
gruit, unde petala meis quoque speciminibus lineari- ob-
longa , et pallida erant. Sic locus non modo speciem , sed
etiam genus mutare potest (Cfr. Wahlenb. in Sv. Bot.
sub Cardamine petræaj. Istuc est: Sapere aude.
§. 33.
Solo pinguido luxuriant plantarum partes, inprimis fo-
lia ac caulis; quo facto fructui nonnihil detrahitur. Folia
tali solo lacerantur, caulis plerumque ramosior fit. Tota
demum vegetatio sic novis incrementis augetur, ut partes
accessorîæ, quæ solo sterili niimquam apparuere, exinopi-
nato prorumpant. Exempla hujus rei pauca proferre non pi-
gebit. Poa alpina ß. ; Poa annua var. fimetaria, culmo sub-
setaceo flaccido, spiculis minutis trifloris, flosculis a se in-
vicem remotis, i e. vix contiguis. In fimetis frequenter.
Triticum repens ß. sub rupibus, quo solum semper pinguis»
36.
278
/
simum est 5 imde forma Iiæe qua spicam gracilior, sed qua
folia maxime luxurians. Plantago lanceolata var. altissima
Liljebl. 9 Camp anilla rotundi folia yar. gramini folia foliis çau-
linis gramineis, longissimis^ laciniis caiycinis setaceis co-
rollam aequantibus 5 loco nimis pinguido et umbroso , Nor d-
ïandiæ, Romdalen. Stellaria graminea yar. pinguida , foliis
lanceoîatis etc. (vide supra p. 261 not. u).$ folia liujus dilatari
videmus loco nimis pinguido , quod in aprico nascitur. Sin
autem in occultis ac umbrosis esset, profecto folia totam-
que plantam atténuai*! videremus, sicut var. Campan. supra
commemorata.
Huc pertinent, Rubus arcticus var. caule hi - iri floro et
var. flore pleno , locis pinguidis^ Hieracium murorum maxi-
ma forma, caule superne ramosissimo, et Hieracium alpi-
num , caule subramoso etfolioloso, nec non elongato: ( Ilie -
r aciam alp . var. f uliginosum , Læst. Y. A. 0. 1826), locis
pinguidis etiam in ipsis alpibus, quo greges rangiferini per-
noctarunt 5 unde Fig. in Sv. Bot. Tab. 644 fere solito ma-
• •
jor, quia typus e loco fertiliori erat. In desertis autem
Lapponiæ sterilissimis, quo non licet aliis, quam Licheni
rangiferino luxuriose vivere, Hieracium al pinum , ut multa
alia, simplex, abbriviatum, scapo etiam nudo, obvenit.
Pari modo Hieracium sylvaticum ( boreale Horn.) locis ferti-
279
lioribus maxime ramosum, in siccis, arenosis, sterilissimisquc
uniflorum evadit. Sonchus sibériens locis fertilioribus foliis
t, . V
runcinatis est, alias denticulatis. Quo etiam citari possunt,
Viola biflora var. sexflora , Phleum alpinum var. trispicatum
et. À. II. 182o) Angelica Archangclica , umbella foliacea;
Geum rivale flore duplicato , et calyce foliaceo ; quæ tantum
enormitates sunt, ob solum pinguid uni luxuriantes.
S4.
Variationes plantarum, nimia soli locive sterilitate oriun-
dae, nuper allatis contrariae sunt, et in superioribus §§. (45,
SI) maxima parte commemoratae, ut variationes graminum
abbreviatæ atque pumilae; Plantago major ß. scopulorum ,
Asperugo procumbens var. minima (§. 45). Luzula spicata
var. petrcca (ibidem) etc.; quæ satis superque commonstrant
aberrationes sterilitate ortas. Accedunt, Rubus saxatilis
var. spines cens , ad ripas glareosas, Carex acuta var. ripen-
sis, Carex pulla var. subdivisa , aliaque, quorum diversita-
tes vide infra.
Vegetatio aquatilis est vel manna vel lacas tris , fluvia-
tilis et stagnalilis , quas excipit limosa , paludosa , uliginosa
\
280
et s. p. Harum differentia non est vilipendenda in plan-
tis subaquaneis limosisve scrutandis. Multis jam supra
exemplis ostendimus , plantas subaquaneas tenuiores esse
in mari et in aqua manante, quam alibi.
In stagnis nascuntur plantarum amphibia, quae, quia
nunc in aqua, nunc in terra proveniunt, hanc ob causam
maxima sæpe dissimilitudine sese praebent. In his igitur
speciebus separandis, quae sunt plantarum amphibia, magno-
pere cavendum, ne externa species fallat, inque errorem
inducat.
§. 56.
Duo sunt paludum genera, quae in opusculo de Agri-
cultura L a p p o n i æ , fusius tractare stud ui , quorum alte*
* , '
ruin, acpia tota fere aestate inundatum, Caricum est præci-
picum elementum; alterum genus sphagnis est repletum,
aquae quidem non immersum, sed semper hinnulum, quae
quidem duo paludum genera maxima interest vegetationis
differentia, saepe minimo locorum intervallo. Sic Carex
limosa supra sphagna putrida fit r ari flor a $ et in ipso ter-
mino sphagni fit irrigua ,* C. panicea, locis siccioribus spar-
siflora , in limo fit tumida (vide infra), in palude profun-
dissima livida , et in ipso termino sphagni, nisi valde hal-
281
lue in or , laxa ! Betula alba , super stratum sphagni, sub-
terraneo gelu refrigeratum in fructicosam vertitur, et eadem
analogia Salix majalis biorgyalis ad ripas fluminum, solo
lapidoso, sphagno frigido et polytricho gelido consito iit
arbuscula: Salix aurita , alias arborescens (in sylvis Yestro-
boüniæ), ß. paludosa in paludibus Lapponiæ fit subrepens,
germinibus foliisque glabris. Pari modo Salices omnes in
paludibus serpunt. Quæ Pini sylvestris his locis facies?
Misera, pumila, tortuosa, ut Svccis cognomine ignomi-
nioso Gartall appelletur. Tanta est vis paludum vegetatio-
nem reprimendi, ut omnia fere vegetabilia serpant humi,
subterraneoque torpescant gelu. Atqui hic tamen Bubus
ille chanue morus , floribus niveis elegans, fruetnque sapidis-
sima gratus viatori: hic Andromeda floret, formosa illa,
quam divus ille Botaniccs pater Linnæus summis fert
laudibus : hic Pinguicula illa villosa , qua nihil modestia pot-
est esse svavius.
§• 57.
Carices, quarum tanta est Lapponiæ copia, variis mo-
dis variare, jam supra sparsim Lectores certiores feci,
quare idoneum rati sumus, heie nonnullas maximeque no-
tabiles varietates commemorare, quo magis appareat hujus
282
generis scrutatoribus, qui sectionibus nimis sæpe artificia-
libus, spicarum numero exstructis, quasi limites praescrip-
serunt naturæ, permultas esse species, quæ bis limitibus
contineri nequeunt.
Caricis canescentis variae formae sed magis nota-
biles sequentes sunt:
i:mo submurkata , spiculis subsenis contiguis, superio-
ribus in spicam elongatam confluentibus 5 foliis latiusculis,
planis, culmo longioribus 5 infima spicula bracteata ^ bractea
setacea spiculam supremam aequante. Hab. locis subhumi-
dis umbrosisve. Specimina legi ad Hof berget Jemtlan-
diæ 1819.
2:do subelongata y culmo pedali foliis breviore 5 spicu-
lis elongatis, oblongis, basi angustatis $ capsulis ovatis^ acu-
tis sqamas aequantibus, bractea nulla. Hab. juxta margi-
nes paludum, Lapponiæ et Y estrobottniæ frequenter. Ca-
rici elongati subsimilis.
5;tio suhlolicicca , spiculis quaternis, globosis, inferio-
ribus baud contiguis 5 capsulis ovalibus, obtusiusculis , api-
culatis; ore subintegro. Hab. in paludibus aquosis Lap-
poniæ passim.
283
4:tö aljncola , spiculis inferioribus sæpe compositis,
superioribus in spicam ovatam congestis; capsulis angu-
stioribus acutis margine serrulatis, ore evidentius bifido;
culmo sesquipedali. Hab. locis elevatis apricis per Lappo-
niam ubique. In bis n:o 4. cespitose crescit, aîiæ magis
segregatae.
Carex panicea, inter carices valde polymorpha, cu-
jus notabiles varietates sunt:
l:mo panicea «, spicis exserte pedunculatis, conti-
guis, erectis; capsulis inflatis obtusis, ore sub integro, cul-
mo abreviato circiter semipedali , inferne folioso ; foliis pla-
niusculis. Ilab. in Svecia australiori. Bracteae foliaceae , spi-
cis breviores. Capsuîæ albescentes.
2:do tumidula , spicis subincluse pedunculatis , distan-
tibus (interstitio bipollicari inter spicas) ovato - oblongis ;
capsulis inflatis excurvis, violaceo -rubris, ore prominulo
integro ; culmo inferne foliaceo , subacutangulo , foliis lineari-
angustatis, canalicutatis , sursum triquetris, angulis acutis-
simis; bracteis foliaceis, spicas superantibus, acuminatis.
Ilab. in paludibus uliginosis rarius, ex gr. ad Njaive Lap-
pon. Lulensis, et Iflaunu Lappou. Torncnsis. Quoad folia
284
bracteasque (7. lividas simillima, sed culmo pedali, spicis-
que distautibus diversa.
5:tio spar si flor a , spicis remotis, exserte peduncula-
tis, sparsilioris 5 capsulis oblongis (haud inflatis) viridibus;
ore elongato , unilobo et bidentato ; bracteæ longitudine pe-
dunculorum, lanceolatæ. Culmus inferne foliis duobus bre-
vissimis, lanceolatis planiusculis , apice navicularibus cin-
ctus. Folia radicalia planius cula, seu marginibus compla-
natis et medio tantum canaliculata, flaccida, ad terram
declinata. Hab. in ripis et pratis siccioribus totius Yestro-
bottniæ et Lapponiæ usque ad alpes altiores. C. laxœ
valde affinis.
Carex cæspitosa, culmo subnudo (id est duobus
tribusve foliolis brevissimis, alternis, culmi infimam par-
tem vagina truncata amplectentibus) , foliis duplo triplo ve
longiore, spicis femineis binis, oblongis, numquam, quod
sciam, androgynis; mascula unica; culmo foliisque radica-
libus flaccidis. Hab. per universam Sveciam, in Lappo-
nia rarius. Foliola culmi brevissima, bracteæ auriculato -
aristatæ , spicam æquantes.
ß. polymorpha, foliis longitudine culmi, vel inter-
dum longioribus, raro brevioribus; bracteis foliaceis, spicis
285
duplo triplove longioribus ; spicis femineis superne andro-
gynis. Hujus formae sunt: a) campestris spicis femineis
binis, masculisque binis, aut femineis ternis, mascula uni-
ca ; culmo crassiusculo , semipedali vel amplius. Hab. in
pratis et campis graminosis subhumidis ubique, b) lute-
scens foliis lutescentibus, latiusculis , spicis femineis binis
oblongis. Hab. in pratis uliginosis et juxta rivulos prae-
sertim in Lapponia. Quia mollior, bonum pabulum præ-
bet. a et b nunquam caespites formare videntur , sed se-
paratim crescunt, c) ccespiticia culmo foliisque elongatis
laxioribus; spicis femineis subbiuis. Squamis aterrimis.
Hab. in omnibus paludibus uliginosis, libi caespites pedales
vel altiorcs facit. dj nardi folia culmo foliisque filiformi-
bus longissimis. Hab. in umbrosis occultis Lapponiæ etc.
Has formas observandas putavi, quia non minimi sunt in
oeconomia momenti. Omnes ad varietatem ß. pertinentes
. formæ, spicis androgynis, bracteis foliaceis, culmoque fo-
liis longis praedito dignoscuntur , quamquam exstremae ad
strictam , acutam et saxatilem adeo e roximantur , ut de-
•ft. '
terminatu interdum valde sit difficile, utrum hujus an al-
terius sint individua.
Carex stricta, dignoscitur praecipue capsulis dense
imbricatis adpressis^ utrinque compressis et nervosis«
37.
286
Huj os formæ simt l:mo stricta proprie sic dicta, capsulis
squamis longioribus 5 spicis cylindricis, sessilibus, androgynis.
2:do media , capsulis squamis multo brevioribus; spicis
elongatis subpedieellatis, numerosis; foliis latioribus. Antece-
dente major. Est quasi media inter acutam et strictam.
3:tio fluviatilis , spicis femineis oblongis, distantibus;
bracteis longissime foliatis angustatis; masculis numerosis
(subquaternis) et longe a femineis remotis; capsulis dense
imbricatis, adpressis, utrinque trieostatis, squamas supe-
rantibus. Hab. in Svecia media circa Norrköping etc. Spe-
cimina cum denominatione det. CI. Dom. In debet 011. Nulla
stricta hac tenus in Lapponia visa.
Care x acuta differt in primis capsulis tumidis, ra-
chidi non adpressis; demum rufescentibus. Cujus formæ
sunt l:mo acuta a , spicis masculis pluribus,* femineis pedun-
culatis; capsulis tumidis obtusis, squamis violaceo- atris,
capsulas aequantibus.
2:do ripensis , masula unica; spicis femineis suboblon-
gis sessilibus; capsulis angustatis, acutiusculis, subcom-
pressis , ustulatis ; culmo abbreviato stricto. Ilab. ad ripas
glareosas fluminum ad Kätkesuando, et Kuttainen frequen-
ter (Lappon. Tornensis), quo (amen ita cum C. saxatili et
cœ spit osa confluit, nt ego saltem distinguere non valeam.
Omnes autem in his ripis promiscue crescunt.
Carex saxatilis ab his qualitercunquc differt i:mo
rigida , culmo semipedali rigido 5 spicis femineis binis ob-
longis, approximatis; bracteis auriculato- cuspidatis spica
brevioribus; squamis acutis atris. ilab. super saxa in
summis alpibus.
2:do saxatilis a, bracteis foliatis; spicis femineis ob-
longis rcmotiusculis. Vulgaris forma in alpibus.
5:tio infer alpina , culmo pedali; spicis pedunculatis
elongatis subandrogynis ; bracteis foliaceis; sqamis lancco-
latis, capsula longioribus. Hab. in subalpinis. His acce-
dit Carex aquatilis var. subacuta : spicis sessilibus, supe-
rioribus androgynis ; squamis lanceolatis cuspidatis, capsula
multo longioribus. Ilab. ad ripas (luminum in Lapponia
Tornensi. C. acu tæ adeo similis, ut vix nisi varietas
ejus; tamen ob culmum obtusangulum , capsulas compres-
sas etc. C. aquatili proxisna. Sed etiam C. salinas tam
similis, ut nihilo nisi spicis sessilibus et magnitudine dif-
ferat. Folia plana latiora, praesertim bracteae. Squamae vi-
288
ridi -rufescentes. C. aquatilis differt praecipue squamis
capsula brevioribus, foliis subconvolutis etc.
Carex vesicaria a. calci f oenum, spicis masculis plu-
ribus, femineis pedunculatis, longe a se invicem remotis,
cylindricis; folia lata ut totum gramen molle. Hab. in syl-
vis umbrosis; juxta lacunas etc.
ß. inalpina , spica feminea subsolitaria, atrofusca , ovata ;
foliis angustis convolutis. Hab. in ipsis alpibus ad Virihjaur.
y. subalpina , spica mascula solitaria oblonga; femineis
breviter pedunculatis , oblongis, approximatis, erectis. Cap-
sulae inllatæ rostro breviore; folia subconvoluta; culmus vix
pedalis. Habitat in alpibus.
!
. *
Huic valde affinis est Carex pulla , cujus formae
sunt, l:mo subsylvatica: spiculis masculis binis; femineis
etiam binis, ovalibus sessilibus, approximatis, culmo pe-
dale, vel paulo amplius. Folia lata complanata. Hab. in
sylvis subalpinis, ex. gr. ad Tarrejaur Lappon. Lulensis.
2:o pulla a . spicis approximatis ovalibus, sessilibus;
bracteis cuspidato -setaceis, vel subfoliaceis vel nullis. Ma-
scula contigua, oblonga. Hab. in alpibus.
289
o: tio subdioiea , culmo spitliamæo; foliis siiblilifor mi-
bus; spica mascula solitaria, fcoimeis nullis. Hab. in sum-
mis alpibus baud raro. Nuin bæc fuit C. VormslwUUana
II art m. FL? Carex pulla varietas veslcariœ c longinquo
esse potest, at Carex rotundata magis aperte cum C. am-
pullacea confluit.
§. 58.
In geographica plantarum distributione, quæ sub ex-
cursionibus in Lappoiiia Torncnsi et circa Lyngenfjord, an-
nis 1826 — 50, observavi, postremum commemorare licet:
Utricularia vulgaris , Karesuando, Ilämhänjänkä. Utr. mi-
nor, ibidem. Scirpus acicularis , Karesuando, in ripis in-
undatis frequenter. Molinia aquatica , in Lyngenfjord. Po-
tamogeton flexicaule , Karesuando, Niirva. Gentiana glacia-
lis, ad litora maris descendens in Lyngenfjord. Saxifraga
cernua ß. caule superne ramoso; petalis brevioribus; ger-
mine subtus magis tumescente” Wahl e uber g Fl. Sv. in
alpibus Tornensibus in Kåbdåvanka multis locis, ubi S.
cernuam a. non vidi. Alsine rubella, in Kâbdavanka loco
Storminkendä dicto. Cerastium viscosum , Karesuando mul-
tis locis. Gnaphalium carpaticum, ad Tjatjà supra Lyngca-
fjord parcius. Carex microstachga, Karesuando, Härnhän-
290
jånhä. Carex frigida Host [C. fuïiginosa ïloppe?) ad Tjàljh
sopra Lyngcnfjord 1829 et 1850, copiose. Carex laxa ,
Karesuando, in omnibus paludibus uliginosis, pra* s er tim ad
margines Sphagni copiose. Betula a ba §. intermedia (fru-
ticosa), Karesuando, Hämliänjankä, super tinnulos s. valles
Sphagni, quo subterraneum gelu non liquescit. Salix ar-
buscula , minima ad Tjàtjà, super Lyngcnfjord. Salix ver-
si folia, Karesuando , in paludibus virgatis, frequenter. JPo-
- . " r • i
lytrichum lievigatum, Karesuando in ripis fluminum, pas-
sim. Sed rarius fructificat.
Exempla vegetationis Lapponiæ comparativa, cujus
promissionem initio hujus opusculi fecimus, pauca tantum
præstare licet.
Regio subsylvatica circa Karesuando (olim Enontekis)
in ultimo termino Hordei vulgaris sita est. Itaque utile
fere arbitror scire, quænam plantæ australes, in aliis Lap-
poiiiis vulgares, heie desiderantur. Veronica officinalis.
Scirpus palustris et lacustris. Milium effusum. Arundo
pliragmites. Melica nutans. Galium boreale. Plantago ma-
jor. Campanula rotundifolia. Alisma plantago. Daphne
291
Mezercum. Paris quadrifolia. Pyrola rotundifolia. Rosa
spinosissima. Rubus Idæus. G com rivale. Actæa spicata.
Prunella vulgaris. Vicia cracca. Trifolium pratense et re-
pens. Tussilago Farfara. Carex flava. Urtica urens et
dioica. Pinus Abies, rarissime ad Koravara. Salix pen-
tandra. Polypodium fragile et Filix mas. Præter Veroni-
cam officinalem et Scirpum lacustresn, omnes supra memo-
rata; plantæ, etiam ad Quicbjocb vulgares sunt. Itaque
Hordeum ibidem sæpius maturescit, quam in Karesuando.
§. 60.
Plantas alpinas ad terminos agrorum circa Karesuan-
do non vero ad Quicbjocb descendentes, sequentes obser-
vavi. Pinguicula alpina. Avena subspicata. Chainaeledon
procumbens. Sibbaldia procumbens. Juncus biglumis.
Epilobium alpinum a. Carex microglocliin. Carex saxa-
tilis. Salix herbacea, polaris, myrsinites. Itaque hic quo-
que diversitas observatur. Ceterum observandum est, re-
gionem Karesuandcnscni longe ex alpibus esse remotam;
Quichjochensem vero sub ipsis alpibus esse sitam; unde
pîantæ alpinæ ibidem celerius descendere, quam ad regio-
nem circa Karesuando, possunt.
292
§. (>i.
Plantæ singulari locorum natura, nec climate pen-
dentes, sequentes circa Quickjock nascuntur, quae in
Lapponia Tornensi, vel in regione Karesuandensi non sunt
repertæ. Poa alpina. Myosotis detïcxa. Primula farino-
sa []. Carum Carvi. Saxifraga Cotyledon, nivalis, cer-
nua, petraea. Lychnis dioica. Rubus saxatilis «. Aconi-
tum Lycoctonum. Sonchus alpinus. Viola montana. Carex
lagopina. Carex alpina. Polypodium ilveuse , liyperbo-
reiuiî, montanum. Polypodium spimilosum, Filix mas.
Ceterum musci frondosi, et fungi, qui circa Quickjock in
sylvis umbrosis vegetare solent. Verum in regione Kare-
suandensi, qua sylvæ jam evanuere, omnes plantæ, loca
occulta et umbrosa amantes, non iveniuntur. Ceterum in
hac comparatione nullas alias plantas, quam quæ in con-
finiis agrorum nascuntur, cnumerarare volui.
In regione Karesuandensi, quæ subcampestris maxi-
en eque paludosa haberi potest, liæc proveniunt, nec ad
Quickjock. Veronica longifolia. Potamogeton sparganifolius.
Polemonium. Clirysoplenium altcrinfol. Saxifraga Flircu-
lus. Stellaria crassifol. var. paludosa. Rubus saxatilis var.
castoreus, ad Quickjock haud visum quamquam in Peura-
293
jam*. Nymphæa lutea ß. pumila. Thalictrum flavum. Ra-
nunculus hyperboreus et aquatilis ß. subaquaneus. Sonchus
Sibericus. Carex paniculata (i. Carex rotundata et laxa,
quae sunt paludum quasi summum fastigium. Sed finem
huic opusculo imponere coactus, vegetationem comparati-
vam, respectu climatis ac agriculturae, fusius alio loco ex-
ponere volo.
Karesuando in Lapponia Tornensi dic 27 Julii
Anno 18 3 1,
38.
294
ADDENDA.
I Ad pag. 242. not. æ. (Potamog. spargcijufoltus ) tfcnique hae
»state (1831) seminibus lectus, quæ minuta, compressa, dorso acuta
nec admodum carinata erant, stigmate persistente, sic scilicet, ut pars
inferior constabat semine, pars autem superior stylo. (An autem vere ma-
tura fuerint, incertum est, nam intra calycem erant inclusa). In inferioribus
regionibus secus flumen Tornense hunc frustra quesivi, et tantum inveni,
inter Kultainen et Maunu , trium miliariorum spatio distantia, frequenter
mullisque locis.
IL Pag. 257. not. q. Quod si in ipso litore marino crescit , omni-
no succosior Airâ cæspitosâ fieri potest, tumque ad sequentem §. per-
tinet; eadem est Caricis salinæ ratio.
Ilf. Pag. 2 G 8. not. c, (Juncus noduïosus var. biceps). Sic anno»
1830, cum æstas et pluvia abundaret. Sequente vero »state (anno 1831),.
quæ post hominum memoriam his regionibus (in Lapponia totaque Ve-
sti obottnia) siccissima calidissimaque fuit, idem Juncus eodeinque loco,
quo antea lectus, non biceps sed uniceps fuit:, id est capitulo unico,, ter-
minali, subbifloro. Culmo pollicari. Pari modo antea ad Maunu ejusdem
Lapponiæ Tornensis, et quidem locis siccioribus videbatur frequenter: ca-
pitulo unico terminali subtrifloro, et Junco triglumi adeo similis , cui
etiam intermixtus erat, ut non nisi summa attentione et praecautione ait
eodem disJingueretur. Cum his formis, quæ ad multa millia leguntur,
acutissimum quemque Botanicum fallere possemus, siquidem ad Juncum
nodulos um, panicula interdum ramosissima praeditum, istiusmodi for-
mas pusillas pertinere nemo sane divinaret, nisi qui locos habitationis ,
transitus, investigando indubitabiles, continuamque formarum seriem vide-
rit. Hæ formae, seit Juncus Jiodolosiis var. u?iiceps ad §. 51 referen-
dae sunt, quo quidem loco Juncus stjgius var. subeompositus (§. 5J)
delendus, et ad §. 53 transferendus, utpote qui locis pioguidis obvenit,
scilicet locis limosis, non quidem inundatis, sed a gregibus bovinis pin-
29o
guefaciis, unde novis quasi incrementis auctus sit, quod hac demum æsta-
te eomperimus.
IV. - Pag. 275 — 276. Stellaria graminea var. subuliginosa pror-
sus delenda, utpote ad Stellar ia m uliginosam pertinens.
V. P. 280. §.. 56. Post Caricem limosam rar floram etc. inseritur: Erio-
phoriun capitatum var. medium: spica haud admodum capitata, squamis
snbhyalinis. In paludibus limosis. Eri p horum vaginatum locis tur-
fosis sphagnoque repletis, squamis maxime acuminatis ac hyalinis instru-
ctus, per hanc formam mediani in Erioph. capitatum abire videtur
locis sabulosis duris, quæ totam plantam abbreviatam, spicam capitatam,
squamasque obscuriores reddunt.
VI. Pag 289. §. 58. Agrestis spica venti ad Tornofi frequens. Agrostis
canina in Karesuando. Holcus atropurpureus ad Muoniofors descendens.
Poa flexuosa^ Karesuando. Glyceria distans ^ Torneå. Myosotis arv ensis
et lingulata usque ad Ofvei Torneå. Prior in agris, altera ad ripas
inundatas, quare mihi nihilo, nisi loco differre videntur. Nam M. ar-
vensis j glabrescit in aqua, foliisque angustioribus instruitur, adeoque in
M. lingulatam mutatur, sicut M. silvatica fit palustris in aqua. Pu-
to mus umbettatus et Silene nutans j Kemi. Stellaria uliginosa ß.
paludosa (Vet. A. II. 18 25), cujus maximam formam nuperrime jux-
ta Kemi legi. Monente GI. Fries in literis, comparatisque speciminibus,
a Rev. So miner felt sub nomine St. crassi folice a. missis, qune omni-
no hue pertinent, ego quoque hanc supra ad St. crassifoliam retuli.
Totus tamen habitus est Stell a rire uliginosæ, quamquam inflorescen-
tia sublerminali , petalisque calyce constanter majoribus semper differre,
nec unquam cum varietate illa alpestri confluere videtur. Est itaque
dubia vel inter St. uliginosam et crassifoliam quasi media, et ad ho-
diernam de specie ideam ab utraque diversa. Potest tamen esse St.
uliginosæ varietas, siquidem petala, ut aliarum plantarum in septem-
trione flores, grandiora facta ob lumen solare. Ly thrum Salicaria ^ ad
flumen Tornense usque ad Pello. Rubus saxatilis ß. Castoreus circa
298
flamen Muonio usque ad Kengis. Ranunculus aquatilis eradicatus a.
subaquaneus. Hujus forma minima, b. exsicatus vix pollicaris ad ripas
lacuum exsiccatas post defluxum aquæ florens caule filiformi depresso, fo-
liis filiformibus, peltatis nullis, obvenit circa Karesuando. Thalictrum
flavum cum variis formis, ad Th. majus et simplex accedentibus,
obvenit circa flumen Tornense usque ad Karesuando. Thalictrum ma-
jus, ut videtur, nihil est nisi varietas T/uflaVj quamquam, amisso spe-
cimine Th. majoris e Lapponia Kemensi, nihil certi de hac re statuere
audeam. Carex dioica x ar. monoica j, spica superne mascula, lecta ad
Kemi 1831. Carex vesicaria x ar. spicis omnibus sessilibus, erectis;
masculis verticillatis, subandrogynis; capsulis maxime inflatis subglobosis.
Gramen maximum, foliis latis, lectum ad Kemi 1831. Salix amygdali -
na j, Kemi haud procul ab ipso templo.
I
— 297 —
PRIMORDIA DOMIM A T IO MI S
MUR A R IP O RUM
e libro arabico vulgo Kartas inscripto,
auctore ABU-L-HH ASS ANO IBN ABI ZERA’,
collatis codicibus Bodlcianis, Leidensi, Parisinis
et Upsalicnsi
edidit
CAR. J O II. TORNBERG
IN ACAD. UPSAL. LITTERAT. ARAB. DOCENS.
P R 0 OE M I U M.
Unicuique diligentius inquirenti rerum mutationes, quæ
tot ac tantæ regna Africæ commoverint, religio Yel potius
ex ea profectus fanaticus quidam furor caussa omnium po-
tcntissima et frequentissima occurrit. Rem loquor adeo
notam, ut, si exempla quaesiveris, longam regnorum se-
riem adferre liceat, Edrisitarum, Zeiritarum, Fatimidarum
et aliorum, quæ omnia eodem ferme modo condita iisdem
subsidiis aucta sunt atque amplificata. Nec aliter exstitit
illud imperium, quod historici hispanica pronunciatione de-
39.
298
ccpti Elmor avidos vocant, rectius MnrabiUin , vel latine
Murabitorum nominandum, apud Arabes etiam Lemtunense
a tribu validissima omnium , quæ novam professae sunt do-
ctrinam, denominatum. Ab initiis exiguis, ut fit, ortum,
mox in ingentem orbis terrarum partem vi insuperabili
scsc effudit. A’bd allah ben Jasîn Guzulensis prima regni
fundamenta, Islamismo inter gentes Deserti incolas adhuc
rudes praedicando, struxit anno Fugae CCCCXXXIV (post
Clir. nat. MXL~)j belloque sacro, officio Muslimorum maxi-
mis praemiis digno, contra infideles nuntiando Lemtunam
tribum e desertis eduxit. Armis suis, fide Muslimica magis
magisque animos hominum incitante adjutis, in tantam mox
evexit magnitudinem imperium, ut ipso moriente anno
CCCCL1 (p. Clir. n. ML1X) jam major Meghrebi pars pote-
stati Murabitorum esset subjecta. Mox vero regnum novum
in duas partes sesc divisit. Nam anno CCCCLIII (p. Chr. n.
MLXI ) , quum Abu Bekr ben O’mar, qui dux fuit eo tem-
pore, in Desertum Nigritas debellandi caussa proficiscere-
tur, Jusufum ben Tcsclifin patruelem vel potius filium pa-
truelis heredem instituit totius Megbreb, ipse autem cum
magnis Murabitorum copiis Desertum petiit ibique variis
Nigritarum gentibus devictis novum sibi comparavit impe-
rium, quod nos incognitum latet. Ad hunc annum frag-
mentum libri Kartâs, publici juris nunc factum pertinet.
*
Jusiifo enim ben Teschfïn regnante novam induit faciem
regnum Murabitorum. Huic tanta obtigit felicitas, ut, po-
stero anno urbe Merrakesch (Marocco), sede regia, condi-
ta, iisque, quæ nondum in Meghreb erant occupata oppida,
expugnatis , in Hispaniam transiit. Post pugnam apud
Zalabam prope Badajoz (die XV mensis Redjeb anno
CCCCLXXIX; p. Chr. n. dic XXVIII Octobr. MLXXXVI),
libi Christianorum fregit potentiam , titulum Emir el Muslimin
in futuræ magnitudinis præsagium sibi vindicavit et maxima
Hispaniae parte brevi potitus est. Sed quemadmodum vi-
cissitudo in ceteris regnis, virtute hominis cujusdam con-
ditis, successorumque imbecillitati fere continue expositis
e rerum natura sequitur 5 ita etiam in excelso illo fastigio
non diu mansit potestas Murabitorum. Alia enim secta,
ejusdem Iere originis, quæ, quia dogmate imitatis Bei prae-
cipue innitebatur, nomen Muvahhidun (Unitarii), vulgo
Almoliadi , acceperat, vestigia legens Murabitorum, Meghreb
et mox Hispaniam duce praeclaro A'bd el Minnen occupa-
vit et imperium illorum deinceps plane evertit. Reliquiae
tantum exiguae, regibus Ibn Ghanijae posteris, primum in
oris Africae maritimis ad Kabes parvam tenuerunt potestatem 5
unde a Muvahhedin ejectae in Majorcam transmigrarunt,
ubi usque ad annum DCIX (p. Chr. n. MCCXX^J regna-
500
runt. ”Anno tandem DCXXXI (p. Clir.n.MCCXXX^)”, ait Ibn
Khaldun , ”potestas Murabitorum e terra plane evanuit 5 tri-
bus eorum, quæ Desertum petiverant, regibus ISigritarum
subjectæ, consuetudines pristinas servantes ibi adliuc
degunt” ’).
Si Murabiti eam præcipue ob caussam memorandi no-
bis videantur, quod historia eorum fatis Europæ meridio-
nalis sub spatio temporis haud brevi intime cohæserit, ideo-
que eæ res eorum gestæ præ ceteris adtentionem nostram
ad se adliciant, quæ ratione quadam ad Europam perti-
neant 5 attamen aliæ non desunt caussæ, quæ primordia,
explicationem et progressum talis dominationis cultum ge-
neris humani adtentius perquirenti summi faciant momenti.
Et si ipsum spectaculum ejusmodi rerum vicissitudinis ani-
mos videntium adtentos reddat, necesse est; eo magis cu-
riositas nostra est excitanda, si ad origines respexerimus
hujus populi, cujus arma fidem Musliiuieam inter Deserti
populos adhuc ignaros et incolas montium Africæ barba-
ros propagaverunt, vacillantem in Hispania Muslimicorum
potentiam sustinuerunt et impetum cohibuerunt Christiano-
rum. Quamvis in diversas abeant partes scriptores, quo-
rum testimoniis in hac re dijudicanda innitimur; omnibus
rite perpensis concludere fas est, eam unam fuisse e fere
301
innumeris Berberorum tribubus, quæ, jam meridiem ver-
sus depulsæ , deserta invia montesque inaccessos inhabitant,
olim autem per totam Africam septemtrionalem a mari in-
de Atlantico ad Nilum usque stationes habuerunt. Jam
antea alia tribus Berberica, Zenata adpellata, Zeiridarum
imperium condiderat 5 et Muvaldiidun ipsi, ex alia ejusdem
populi familia Mesmada vocata posterius sunt profecti. Nec
parum contulerant Bcrbcri ad regnum Edrisitarum conden-
dum ac Fatemidarum constituendum. Ne itaque mireris,
tantam gentem, quæ in fata populorum summam exercuit
vim, doctorum oculos in se convertisse. Fuerunt, qui
putarent Berbcros aborigines Megbrebi fuisse 5 alii, non
sine veritatis specie origines eorum a temporibus Karthagi-
liiensiuin repetentes, eosdem fuisse ac Numidas autumant 2).
At omnino confitendum est, notitiam nostram horum po-
pulorum, quamvis viri summi nominis disquisitiones de
hac materie instituerint, ea non ampliorem esse, quam
Arabes quinque abhinc secidis habuerunt. Postquam his
temporibus, expugnata a Gallis civitate Aldjiriana , Europæi
propius ad Berberos accesserunt, vividior renata est cupi-
do hujus populi cognoscendi. Quare effata etiam Arabum
unicuique rem penitus perscrutanti in primis sunt perspi-
cienda.
502
Inter alios 3) rerum Africanarum scriptores, auctor li-
bri vulgo Kartas inscripti insignem sibi vindicat locum.
Quum orationis simplicitas tum rerum narratarum manife-
sta veritas eum valde commendat. In urbe Fas viventi
prope ad ea loca ubi Bcrberorum tribus dominatæ sunt ei
facile fuit certiorem quam alii notitiam de iis sibi compa-
rare. At quamvis liber ejus a multis sit laudatus, fata
scriptoris, ut viris de sua ætate bene meritis sæpius acci-
dit, omnino latere videntur. Milii saltem non obtigit, ut
obscuritatem, qua vita talis viri immerito tegitur, aliquo
modo dispellerem. Annus etiam mortis ignoratur, neque
aliud quidquam constat, quam quod codices ipsi exhibent.
Et hi quidem inter se ratione habita ad libri inscriptionem
et auctoris nomen, ita discrepant, ut conj edura modo,
quid verum sit, adsequi possimus. Ut a Codice Upsali-
ensi incipiam, sic ille inscribitur:
C (j^L-LpJLJI (J03 J <- ( in margine : JJ )
s-åJb' c (j^li (aSj.Lo j,
X Lfl jj t
i. e. Liber amici familiaris , in hortis chartas exhilarantis
(secundum lectionem marginis, quae sola vera est) 5 de
rebus gestis regum Meghrebi et historia urbis Fas $ auctore
illustri Doctor e , traditionum p eritis simo , Abu Muhhamed
Salihh Ibn A 'bd cl Hhalim. Quod ad primani inscriptio-
Z ••
503
nes partem seu titulum adtinet, eum rectissimum in lioc
codice expressum credo, ad quem omnes, quos vidi aut
iu Catalogis descriptos inveni. Nostri codices, levissima
plerumque mutatione sese conformant. In nomine autem
auctoris major est diffirentia. Codex Escurialensis (vid.
Casiri , Bibliotheca Arab. Ilisp. T. p. lo9) cum Upsali-
ensi conspirat, auctorem esse Cranatensem solummodo ad-
dens. Quem sequitur in versione Portugalensi Antonius
Moura et Petis de la Croix in versione gallica. Ceteri
omnes, sicut Leidcnsis N:o XVII, Havniensis XXXV et
XXXVI (olirn Hoestii) , Bodleianus CCCIII cet. quibus ad-
datur Bombay in versione germanica, eum adpellant Abu-l-
Hhassan Ali hen A hd allait hen Abi Z er (C Fasensis
( c_rvwLâJt ^ ^ 1) == - / — ,
71 *J o 1 + 7" COS*'
unde, si faciamus
_ -2 \p
obtinebitur
l -f- p2 r*it
f -
7 T Jo 1
atque cum sit
cf.r . Cos w/.r
- Cos #
i + r
i — p'
Vm 3
Kl -r* - 1
= 9
colligitur tandem
A (in
. i) = ^ 1 - rlniV
j/ i — r2 \ r /
Si in formula (15) fiat /x = 1 , facta substitutione ip-
sius A (m , l), prodibit
m
1 4- m V 1 — r2 ly\ — r* — l\
Aim, 2) — — I )
V (1-r»)* \ r /
quo cognito, A(m9 3) similiter omnino inveniri potest, et
generatim quidem A (in , ^), si modo ^ numerus integer
sit. Ex bis etiam patet, integrale æquationis (12) sem-
per assignari posse pro valoribus integris ipsorum m et
§• 4.
13
§• 4.
Theoremata quædam notatu digna cie integralibus de-
finitis, quorum limites sunt o et , ex formulis (3), (9)
et (10) derivari possunt. Cum scilicet sit
1 px
Am zrz — J f(r Coax) Cos mx . dx ,
7t *■' o
1 pn
Bm m — / / (r C os#) Cos tnx.dx ,
71 J O
1 r*
Cm ~ — j f (r Cos #) Cos mx .-dx ,
7J U o
sequitur ex formulis citatis, integralia definita
Am O Am-2 î -Bm Æ 1 3 Cm
pendere, designante tamen m numerum integrum.
Si functio f ita sit comparata, ut habeatur
f"{v Cosa-) zn «/(rCosx) ,
unde per integrationem colligitur
/ (r Cos x) = a.
A' oy^5 '^3 (i. oj-äj) 0JÂ
LpJ^lî3 ^ y^3 ^ Î_3JjC>3 ^>^5 iüLbj
^ w ^ « _> - '*••
cr* iU-i-r'» uy-L= -5
V^3 Jmw
Lg-4->wXw<î iOjJ Lolj f O^Lo uijÄJ £O^T (jaÖ^j (3 ^C-
XJjil jio 00^3 qÎ l\*J UJ-äIS o3l^° 00U3 LPy«î (jttJüjj, IP>La*Î
*1^3 öJwJi ,U^ ö_^OUvuJi ^La*3î Uj ^J-Jî ^ ApwkCj öjO.
Cu
^ CD^ CÄ/C^ LjLaj w-O L^JlX/c^») qLw>^ ^cl£>^
”Fines Berberorum meridiem versus sunt arence horren-
der et exitiales 3J, ejuee _, regiones Nigritarum (^ta^wJl) a se-
dibus Berberorum separantes y apud Arabes nomadas et cam-
pestres nomine El-A’rk i. e. collis arenosus) 4)
insigniuntur. A meridie hic a rk seepis modo Ileghreh cin-
ejit 9 a mari inde Atlantico linea continua orientem versus
ad Nilum usque procurrens , ubi fluvius ille a meridie ve-
niens Aegyptum defluit; heic omnino evanescit. In latitudi-
nem plus trium dierum itinere protenditur. Inter hunc A rk
ci Mcghreb Medium (Ja^K t v ) jacet terra 9 quae apud
Arabes nomen obtinuit Dj am i d œ 5 ) (i. e. terra dura) ob lapi-
dosam suam naturam et a Duvein incipiens ad regiones
Zigh pertinet. Pone eam meridiem versus plures regiones , quœ ,
Djer idij a (vel Belad el Djerid) adpellatce et palmarum flumi-
numque copia abundantes , per totam longitudinem omnem se-
quuntur Mcghreb , sicut Belad Lud a (?) et L ement it 6) a
43.
326
mendie Meghrebi el A ksa ; T esd blijet et Ti e u r a r e i n a me-
ridie Meghrebi el A vset ; nee non Gh a dâmis , Heran et
V e ddân a meridie Tripolis. Quorum tractuum unusquis-
que plus centum regiones seu loca continet exculta , pagis ,
palmis fluviisque abundantia. Ad hanc terram % a Ark me-
ridionalem annis quibusdam pervenerunt agmina Populi
Velaminis fMulathimin , Tide infra), e Sanhddja oriun-
\
di , ibique sese convertentia in terras migrarunt Nigritarum ;
in septemtrionali autem ejus parte agmina Arabum campe-
strium? quœ in Meghreb vitam agunt nomadicam 5 jam ha-
• . 1
bitant , ubi ante eos tribus vixerant Berberorum , ut postea
narrabimus. Hi fere sunt fines Meghrebi meridiem versus.
Sed sccpem etiam aliam quam illum A’rk Meghreb habet
ex ea parte , ubi T elui adjacent; montes inquam , qui ^ a
mari inde Atlantico in occidente ad Bernik ( Berenicen J in
regione Barkte usque quo desinunt extensi , tractum Telul ad-
adpellatum circumdant. Initium eorum ab occidente Mon-
tes De ren vocatur. Quod hos montes , Telul complecten-
tes , et EI- A’ rk jam initio descriptum interjacet ? e campis
patentibus et sementi idoneis (7 J consistit , quœ arbores prte -
cipue gignunt , ejus vero regiones , quœ ad Telul pertinent ,
Belad el Djerid sunt palmis et fluviis abundantes. Sic
1
in terra S u s , a meridie urbis Merrakesch , Tarudant
c Eifri Fini an sitœ sunt , aliœque tei'rœ palmifer œ et aquo-
327
sa* ac arvis consitis plurimis abundantes, A meridie F a si
jacet T i dj i l m as a ejusque pagi notissimi y et Der a7 , quae
etiam nota est, Tilims âni a meridie Beld Fikic cum
multis oasibus 5J palmiferis et aquosis invenimus, A meridie
Taker reti oases etiam sunt ? regiones , quae serie continua
proxime M ont em Raschid procedunt 9 palmis , arvis con-
sitis et fluminibus abundant. Deinde sequitur Beld V ar-
cli y Bidjajœ a meridie y regio continua terris excidiis late
patens et palmis dives. In ejus plaga Telul versus Belad
Zigh jacent y trecentos comprehendentes pagos bene irriga-
tos et palmis abundantes , una serie ad ripas fluminis , ex
occidente ad orientem defluentis y dispositos. Propius ad Telul
sitœ sunt Belad el Z ab ab occidente ad orientem sese ex-
S * «V
tendentes $ quarum plus centum Zab fluvius irrigat j omnes
palmas y urbes 9 pagos et arva continent. Urbs princeps
Bisher a est caque una maximarum Meghrcbi urbium. Jam
Tune si a meridie Bel a d el Djerid habemus y e quarum
numero sunt Nakta , Tuzer , Kafsa et Belad Nekzâ-
'
v a y quœ universœ uno nomine Kast il ja continentur , et y
locis excultis plenæy domiciliis fixis bene instructœy copia
palmamm et aquœ gaudent. Post sequitur Kabesy a me-
ridie Susœ sita y emporium et una Africœ urbium maxima y
quondam sedes regia regni Ibn Ghanijœy ut infra dicemus ;
528
ca quoque palmas, fluvios et arva habet. A Tripoli meri-
diem versus Fezzdn et V cd dan occur runt, oases numc-
rosœ , palmiferœ et bene irrigatœ. Quce terra prima fuit ,
quam in Afrika Muslimici occuparunt, ducibus Omaro ben
cl Khatdb et Ammo ben el A’s. Excipiunt El V ahh at,
a meridie Barkie , quas in libro suo descripsit Mestd di.
Omnia quce pone has regiones jam enumeratas jacent me-
ridiem versus , deserta sunt et armee, in quibus neque semen
crescit, nec pascua insunt, donec ad el A 'rh illuni jam lau-
datum veneris , pone quem diximus tribus Mulathimin deser-
tum aqua carens usque ad Nigritarum regiones habitare .
Inter has regiones palmiferas et montes , qui Telul circum-
dant, latissimi intercedunt campi , quorum natura, si ad
aërem, aquam et plantas respexeris, ita variat, ut heic Te-
luli heic Deserti speciem prœ se ferat. Ibi sita sunt Keirc -
v d n , Mons E v r as , qui per transversum mediam regionem
occupat, Belad el Ilhasba (i. e. regiones herbamm co-
pia lœtœj , ubi soli natura eadem est ac inter Zab et Telul ,
Mehr a, E Imi sila, et Ser seva, Tilimsani a meridie, ubi
nunc Taherret jacet. Ibi etiam a Fas meridiem versus
Mo ns Deiru jàcet, qui per transversum hos secat cam-
pos. Hactenus de terminis Meghrebi meridiem versus. —
Quod ad fines orientales adtinet, ii varie constituuntur. In-
529
ter Geo gr api io s convenit, cos efficere M are Kulzum , qui
sinus maris Jemenensis ad septemirionem progreditur , exi-
gua declinatione ad occidentem facta , donec liai zum et
Suis adtingat : a Misr f Cairo) trium dierum iter in pla-
ga orientali distat. Aegyptum itaque et Barham Meghrebo
adnumerant , quo fit , ut apud eos Meghreb sic describatur:
insula est tribus maribus circumdata „ Opinio autem his
temporibus recepta ab omnibus , qui has terras incolunt, ne-
que Aegyptum nec Barham intra fines Meghrebi admittit.
Sed Tripoli solum, et omnibus , quos pone eam occidentem
versus habitantur, regionibus , sicut Afrika, Zab, Meghreb el
A vset, Meghreb elAhsa , Sus el Adna et Sus el Ahsa , constituitur
Meghreb secundum hujus cevi universam sententiam. Anti-
quitus hœ jam laudatas terree domicilia continuerunt B er-
be roru m. M e g hr e b el Ahsa inter Vadi Meluija ab
oriente, et Asfi, emporium maris Atlantici, et Deren mon-
tem ab occidente, extenditur. Maximam hujus regionis par-
tem occuparunt tribus Mesmâdœ, e populo montis Deren,
Ber g h uat a, G horn a r a , cujus termini Tu v i j a in vicini-
tate Ghasasce fuerunt. Inter cos haud pauci habitarunt e
tribubus S an had j a, M etglier a, Eureba al. Htec terra
ila circumscribitur , ut sit ab occidente mare atlanticum finis ,
44.
550
mare mediterraneum et septemlrione, a ceteris partibus mon-
tes alti et spissi , sicut a meridie mous Deren et ab occiden-
te Montes Tazi. Nam montes plurimi et maxime spis-
si prope ad maria sese quasi colligunt , quia rerum natura
ita, comparatum est , ut maria cos arceant. Itaque in M e-
ghrcb montes plurimi inveniuntur , quorum incooc in prunis
sunt tribus Mesmâdae , pauci tantum Sanhadjitce. (cieri
Meghrebi campi , Ar gliar , Tamcsna , j a d i l a , Du ca-
la visitantur a nomadibus genetis berbenci et ar ab icis , qui
heic supervenerunt e tribubus Djcsm et îlejahh ( ? ). De ce-
tero Meghreb tantum comprehendit populorum numerum , ut
nemo , nisi eorum creator, cos omnes cognoscat. Speciem
insulee vel regionis continuée , montibus maribusque ab aliis
separat œ , preebet , cujus caput hoc tempore est Fas , sedes
regni, quam preeter fluit Vadi Umm lieb ia fluvius ma-
gnus, qui tempore pluviee adeo tumescit , ut trajici nequeat,
quamquam circiter septuaginta milliaria a mari distet. E
multis oribus in montibus Deren profectus in planitiem Me-
ghrebi descendit , et in mare magnum (Atlanticum) ad urbem
Azemmur sese exonerat . Ex iisdem montibus oritur flu-
vius etiam alius, qui, meridiem versus defluens, regiones
transit Der ce’ , quas oases ad radices montis Deren sitœ ,
palmi fer ce 9 maxime sunt memorabiles oh arborem indigofe -
551
ram ibi crescentem , cl merces ex ea confectas. Flumen ab
his regionibus nomen suum Der a' accepit, quas pertransit ,
donec in arenis a meridie regionum Sus evanescat. — M e-
luija flumen , quo Mcghrcb cl Aksa terminatur , grande est,
et, fontes in montibus a Tasi meridiem versus sitis habens ,
in mare mediterraneum ad G has as am defuit. Tribus
Mi knâs œ, unde nomen adhuc habet urbs Mihndsa , olim
juxta hunc fluvium habitarunt $ nostro autem tempore popu-
lus c Zenuta oriundus in o a sibus, quae ad superius flumen
una serie pertinent et nomine V et a t insigniuntur , hunc in-
colit tractum, quem fluvius ille praeterfluit. Ceteras regio-
nes illi contiguas gentes incolunt berhcricœ, prœcipue Be-
ta Is a, qui fratres sunt Miknâsœ . Ex iisdem fontibus, ac
flumen jam descriptum, aliud exoritur magnum, quod meri-
diem versus, inclinatione ad orientem paullulum facta de-
scendens EI Andi secat, usque dum Jjudam et deinde Le-
rn en (it adlingai $ hoc tempore Kebir (i. e. magnum) adpel-
latur, suasque habet oases. Postquam Lementit pree' er flu-
xit, in Desertum effunditur et eo loco sese demergit, ubi oa-
ses nomine Dekan cognitœ sitœ sunt. A Lud a orientem
versus pone EI A^rk jacent Tesanit oases, qux ad De-
sertum pertinent. Quae, ab oriente harum oasium, usque
ad planitiem Tie urar in plus trecenta milliaria longitudine
s esc extendentes regiones , ad unum fluvium , ah occidente ad
orientem fluentem , sitae sunt , eas tribus Z enatae incolunt. —
llegio quae 31 e g hr eb el Adna vocatur a tribubus Z en atae,
sicut Mughrava et Beni Jefrun occupata est , quibus
Me d j û n a , Mu ghtla , Cu m ij a , Met b g e r a et M e t m ât a
se conjunxerant. Postea vero in possessionem venit aliarum
tribuum , Beni Vemanva inquam ei Bcni B e luit i$ et
deinde Benu A^bd el Vad et Tudjin c Bcni Badin
eam occuparunt. Hoc tevo T i linis an , sedes regia , ejus
est caput , cui vicina erant orientem versus domicilia San -
h a dj œ ad El dji z ai r , E l met i d j a m et E l m c d ij a m et ,
gute sequuntur usque ad Bidjajam , regiones. Nostris
temporibus lue tribus nuper ad occidentem sese converterunt.
Vadi Schelf Beni V at i I , flumen am plum , a monte
Bus chid in Deserto sito proficiscens , heic pr aster fluit $ quod ,
postquam eam partem regionis Teluly quœ jam terree Belad
Hhazin nuncupatae adnumcratur , primum* transiit , ad oc-
cidentem se inclinans y celeris fluviis Mcghrebi el Avscl, sicut
M enba al.in se receptis, inter Kclmcnitu et 31 uste ah“-
nim in mare mediterraneum influit. Alius tjuoquc fluvius
Vadi Sehe di adpellatus cx iisdem oritur scaturiginibus ,
qui , orientale montis Raschid latus initio sequens , Zab prae-
terfluit, donec in terram salsuginosam , inter Tuzer et Ne-
553
f ravam notissimam , abeat. — Regiones Bidjajœ et Rus en-
fin œ domicilia fuerunt Zevâvae9 Ret amae , A’’ djisae et
Rev vârae , quae jam ab Arabibus incoluntur 9 montibus exceptis
inaccessis j ubi harum tribuum reliquiae adhuc vivunt. — Omnis
Afvi k a usque ad Tripolin , quae campos patentes et (equos tota
continet y tribus Nekzâvœ 5 Reni Je f run, Ncfûsœ, II e v-
varœ ceter asque Berber orum, quae domos fixas non habe-
bant , olim complexa est , et caput terrae fuit Reireviin;
hodie autem heic dominantur Arabes e tribu Suleim , qui-
bus jam parent Benu Jefrun et Ilevvara ab iis devictae y cunt
iis adeo commixtae 9 ut linguam propriaem bcrbericam oblitce
arabicam nunc loquuntur $ at in omnibus vitee rationibus con-
suetudines servarunt antiquas. Sedes imperii regionisque ca-
put nunc Tunis est , quam praeterfluit Vadi Mcdjcrda 5
flumen magnum y quod in se ceteros tractus amnes recipit et
in loco Benzert dicto y unius stationis iter a Tunis dissito y
in mare mediterraneum incidit. — Barkœ monumenta jam
sunt deleta , urbes destructce et fortuna potentiaque plane
eversa. Quce quondam inhabitarunt tribus berbericœ II e v-
vdrUy Levata et aliae 9 loca in Arabum potestatem redie-
runt. Habuit tamen olim etiam haec terra urbes suas am -
plis sim as ? quarum Bedaniy Z evil am y B ar kam , Ra sr
II hassan nominasse sat erit , ubi nunc omnia deserta
jacent , quasi tiullce umquam ibi fuissent urbes.”
ïu duobus sequentibus capitibus partim Berberorum præ
aliis gentibus praestantiam ) laudibus tollit et mores breviter
» , • r • V
delineat, partim historiam variarum, et ante et post occupa-
tam a Muslimicis Afriham usque ad regnum Aglilebitarum ,
constitutum, in universum spectatam enarrat 8), Divisio-
nem tribuum supra laudatam sequens, deinde (a fol. Ll)
recensionem incipit harum omnium tribuum, adeoque hanc
rem pertractat, ut in ramulos genealogiae minimos penetret,
et tabulis ubique genealogicis adjectis res gestas, reges et
- 4
regna earum diligentissime describat. Familiis a MadgMsch
originem petentibus, Butnr (jZi) etiam vocatis, recensitis,
ad secundam (in fol. LXlf) illam principalem gentem , quæ
Bernes pl. adpellatur, describendam transit
Ibn Khaldun. Ex ejus tribubus Sanhadjam omnium fre-
quentissimam et validissimam fuisse observat (fol. LXYIM).
Ut narratio apertior ßeret, hanc gentem in tres classes
(olsuL) divisit, quarum primam et secundam eæ efficiunt
tribus, quæ imperium aliquod condiderunt 5 in tertia autem
eæ collocantur, quæ nuniquam regno constituendo incla-
ruerunt. Bel can a , quæ per IJ adis it as 7 Beni Slhamad cet.
\
imperavit, primum ducit ordinem 5 secundum occupant eæ
tribus Sanhadjæ, quæ nomine Mulathimin (^j^X L*Jî *• e-
Velati) insigniuntur (fol. LXXXI.). Caput, quod harum tri-
555
i. e. Secunda Sanhadjœ classis , quœ est Mulathimim , et
regna , m Mcghreb tenuerunt. Omnium Iiarimi tri-
buum maxima fuit Lemtuna. Primum religioni magica;
(Idololatria?) addicta? erant. Regnante A’bd cl rabhman
ben Mna vi ja dux earum fuit Tclacahin hen Vcrcub Evraken
ben Vetitec ^ 4^=3^ ) 5
cui successit Tilutan
Alia? tribus memoria dignæ
sunt Gedala et Mesufa.
Hcic notandum inibi videtur, Ibn Khaldunum Murabi-
ita de Murabitis loquitur, ut partem tantum tribuum, no-
mine Mulathimin insignium, eos faciat. Jam ab Abulfeda
(vide cd. Rcisb. Tom. III. pag. 150. seqq.) constat, con-
suetudinem esse Historicorum vulgo receptam, bas duas
denominationes confundere, ac si Murabiti utramque reee-
356
pissent, unde nomen Mulatliimin dynastiæ Murabitoriim le-
niere forsan inditum est. Apud Ibn Abi Zera’ nullum vo-
eis Mulathimun, Murabitis distinctionis caussa additæ, ve-
stigium vidi. Veritati igitur sine dubio propior accedit Ibn
Khaldun, qui denominationem Mulathimun a more faciei
yelandæ, bis tribubus communi, ortam, temporibus A’bd
allabi ben Jasin, Murabitoriim sectæ conditoris, antiquio-
rem fuisse, statuere yidetur. Ex quibus sequitur, nomen
Mulathimun multo latius patere, quam Murabitun.
Iu rebus gestis Murabitoriim enarrandis, cum Ibn Abi
Zera’ plerumque consentit Ibn Khaldun 5 si quid aliud in-
venero, id optime ad ipsum fragmentum adnotabitur. Quæ
de cetero hoc Ibn Khalduni volumen de aliis Berberorum
tribubus continet, quum a re longius absint, missa facio 9).
537
aW^ j^Dù^ ^wJuXi^l LJj.xJj
lgjL$j>^ LgjLôÂiî ^î
V-1'^3 v~=>,'-° 5 ^^5 <3j^ --^^3-5 f* b
w
oV^> * ^ y? o^ L5^ ■**■* cr8^ ^ er*
C J»0Î 8)jJ* L^“'0 ^U*Li J^S Iplfw äj_»-gJ (jOU3' £j-w ^cjj^
bj>^3 C O^
ÖjJJ+IJ f l^5^.Jw\J )
y*>
^*i_i ,Lc>5 Lj.
öV,_^3
<-
1 bJL>^5
< ^y}
bj_^5
bj>T5
L ^
fo^i
^3-^5 <■
-b^t
'3
'X.
f ‘J4
b;j^3
c 9
Oll
^ *
'öj^5 f
r
C LocNjI
u^U
• ^
b;3^3
c
-äJL
j
bVj^v^
(
=3 c\3j
f 3 f!^-
o- 'ïî
XjLl>
t •
Jvwji
5) L. B. omnes et Ch. LA^=>U 6) Ch. et Ba ^Laj 7) L.
^jiAxLo 8) Ba 9) U. oUJL *) Deest in Ba. 2) U.
o^U »jj-wj -cojjls» Sjjjwj 3) U et B omnes ^
553
äjPy Uj'iÄ^a x^j3Avo ^j^.f^rsy] Ltg
KA_£:
wii V_jLj.4-^ (Jlj> f ^ £3} U 3jJ>ytî ^£==>3. qLjjJÎ
J»
^ xibLoaH q-» io-lc f? -loj XJsJydy JLsf ^yy*b ^y Aac L*Ji
Lry-tr^ i^-2 f\3j"* j'-^° rj“*-^ ci“*1 -^-J|AJi-J
4 ^
<3^ cr? l\ac qJ Jjî aI/«*o Xiaîydj ^Lc. yya^ f ^yiajLtt
4 oyya ^y ^I'uo qJ £y-J^ ^y AJöo ^y A*A* Aye
OU öAjAÅv x*.j.li£: V_J».C>- Q^ywLj ^yj b\}\ A^£ jAo ^1^5
^yp- Q-ywlj 0.J xUl A/.C Lgÿ Ay^Xwli yy— 3 'wäJj* Q-^âjÿU (Jt Lg^
SO
?3
LJ"' 3^”. 3
«
^ 3^ ,0**^ c^îrfiî
|*3vjî jyxlijjyjî JS**Xs 0 Lj yd j3Ü yg-jLy»^«) ^.Lo.1 oi-^j
îyLdJAs q! y£=>!_jli Kil^S? ^ lAP (_5'1*t! (_5^ oyy> tî’ls yJoÎA^
(Ab J L*J *JUÎ OÎ3 ^J.3 lj^È>îj oil! (Jkx: ÜôJ) \yj*$'y) yd?AXs
voJL^Jdwj^ f-L&j ^y> iXLa ji»j ÿJÜ! qJ K-vJ-jJ ! >^JLb üwwUs^il», KâiL^uiî^
ayîAâj byoii yjClc c>-^3 AÏ JJ3 kJ>U^
C
^=^hi yW-ÄJj I» ‘*~~3»lXX^ bjjÄJj jAOyJ
4
^3^3
cy°
J
2U3.Î
V LS*
✓5 II j»s.SJ yX^-0
cr? j3^ <3* v—- y^1’ l5^£ OwjIs, y^lc^b, p&'K) 3»=>U,
yLyiî £y*0- ^jyO ^Làj'L xiii JWlXâS
^yiXc ^.i Q-ywl-J qJ »«LÎ iA^— li5w j> j*yA ^L*Jo-î^ io-LgÅ/o
^jU ^-J»)^ ^yywÄji^ yj'JÎ A^"b( j*»;! id^J3 xy*-j
Ç yi y «Cgy^O ^^53^ Xjl*3 *~^3
4) L. Bb. et Be ■
rifala; Dombay : Dscherifela.
5) P. kUjjJG U. äIöjXj Moura : Ca-
6) Deest in U. et P.
49.
354
l\j>Xw 0^wIj 0j iJJi lA^C (jl/_5 f ÎiA^wu^«
j*^!^ qIs j*^iLÎÎ ^yO Vjr* ^3 f£Us£ 0^3 L£ J^Li ^ iOOc'ôl Jjiaj
£X> 0^_5 lXaaxÜ ç**^ 0^ 0w-yüj 0^5 b'JwiJ 7 KaaIh ^a£ c>j^
^fv*j "bj 0_aali^j^ i-LwjJî 0^o Î3u\x: i£^ü3
iÂi>Li 0^3 8 Jyÿli-o iP-xa Ly*lx£> "M iOL(L4J>. sÎ^oLj
J^î 0^ ô» 3v. xi y5o3_5 fLgjjjli JJ»^r. 0Ü3 0^ 0^j_5 xiaJLx^yJï Jî^a’ÏJi 0^9
0^ 0v'jjt IPiA^lxi 0-Jî 0^_3 évitai 0-a ^£=dl\j U3
■£" y w\i i 0*3-â-J ^-^3 y ,f^
c^iîl (c3j 0;;X*£==^ oIaxî yyJj 0V/Jj 0j alît JUx j»Lâ5 1 odxJî (J-t
^"^Lxa ^jÀ>-5 j*^J Jls pIclXJI q-« ^ .s L*Jj ^!c3 0_jXajîj-Ü 0^3 c-'-*-1
\j£Ü^h\} ^WO L.J y£j 0-* J^xi ^îjüW f^Si ^Uî Ll_Xq>-»i Î_J^ÂAS? '*-^
byji£==> Kj==> y *ï>yv3 (JyS sj\ 2 2ul/ jj 0-»_5 <■ 3jLi yjJ\.c. pLc. yxO-Xj,! [vU_5
x i l f i ô *i % s 1 j1 r^»Lx at» LyÄAÄJ 8 ^.ÄÅwxvO 0^ lX^»5 ^lXâJ "b ^3lR